Άρθρα

Διοικητική εξέλιξη του Δήμου Σπερχειάδος

Ο πρώτος νόμος του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους, ήταν ο νόμος της 27-12-1833/8-1-1834 (ΦΕΚ 3/10-10-1834), που αποτέλεσε και τον πυρήνα για το σχηματισμό των δήμων σε όλη την Επικράτεια. Τα άρθρο 1 του νόμου αυτού όριζε ότι : « Όλο το Βασίλειον της Ελλάδος θέλει διαιρεθεί σε δήμους, εκάστου δε δήμου θέλει προσδιορισθεί η περιοχή...». Παρακάτω, το άρθρο 4 όριζε ότι: «...παν χωρίον έχον τουλάχιστον 300 κατοίκους δύναται να σχηματίσει ιδίαν δημοτικήν αρχήν». Σύμφωνα με το νόμο, μικρότερα χωριά, σποραδικά χτισμένα σπίτια, μύλοι και άλλες οικοδομές, έπρεπε να ενωθούν μεταξύ τους σε δήμο, ή με ευρισκόμενο κοντά τους μεγαλύτερο οικισμό. Με τον ίδιο νόμο επίσης, άρθρο 7, οι δήμοι θα χωρίζονταν , ανάλογα με τον πληθυσμό τους, σε 3 τάξεις. Ακολούθησαν βασιλικά διατάγματα τα οποία καθόριζαν τη σύσταση , το χωροταξικό, την εξέλιξη και τη λειτουργία των νέων δήμων. Τα ονόματά τους ήταν παρμένα από τα αρχαία ονόματα των τοποθεσιών της ευρύτερης περιοχής, ή και πόλεως, ή από τους ιδρυτές αυτών. Αυτό έγινε για να δοθεί συνέχεια στη ζωή των ελληνικών πόλεων και των χωριών και της ελληνικής φυλής ειδικότερα. Κύριες πηγές εσόδων των νεοσύστατων τότε δήμων ήταν ο φόρος των μελισσών, ο ποιμενικός φόρος, τα δικαιώματα στατήρα, τα προϊόντα της γης, τα σφάγια, τα οινοπνευματώδη ποτά, τα πάσης φύσεως πρόστιμα, οι πρόσοδοι δημοτικής περιουσίας κ.ά. Κατά την πρώτη περίοδο της λειτουργίας των δήμων οι δήμαρχοι διορίζονταν από την Κυβέρνηση. Βάσει του νόμου που προαναφέραμε, η εκλογή του δημάρχου γινόταν από ειδικό «δημαιρεσιακό σώμα», το οποίο συγκροτούσαν τα μέλη του δημοτικού συμβουλίου και ίσος με αυτά αριθμός δημοτών που λαμβανόταν «εκ των μάλλον φορολογουμένων πολιτών». Το σώμα αυτό εξέλεγε τρεις υποψηφίους δημάρχους, εκ των οποίων ένας από αυτούς διοριζόταν από το Βασιλιά δήμαρχος, όταν επρόκειτο για δήμους α΄και β΄τάξεως. Στους δήμους γ΄ τάξεως ο δήμαρχος διοριζόταν από το Νομάρχη, με βασιλική εξουσιοδότηση. Αυτό ίσχυε μέχρι το 1864. Το Σύνταγμα του 1864, άρθρο 105, όρισε ότι: « η εκλογή των δημοτικών αρχών θέλει γίνεσθαι δι' αμέσου καθολικής και μυστικής δια σφαιριδίων ψηφοφορίας». Σε εκτέλεση της διάταξης αυτής εκδόθηκε ο ν. 4Δ΄/19-11-1864 « Περί δημαιρεσιών», ο οποίος στο άρθρο 1 όρισε ότι: « ο δήμαρχος, οι δημαρχιακοί πάρεδροι και τα μέλη του δημοτικού συμβουλίου εκλέγονται συγχρόνως δι' αμέσου εκλογής, συνερχομένων επί τούτου πάντων των δημοτών των συμπληρωσάντων το 21ο έτος της ηλικίας των και εχόντων κινητήν ή ακίνητον περιουσίαν ή μετερχομένων οιοδήποτε επάγγελμα ή επιτήδευμα. Η υπηρεσία του δημάρχου, των δημαρχιακών παρέδρων και των δημοτικών συμβούλων είναι τετραετής». Η πρώτη απογραφή του πληθυσμού του Βασιλείου της Ελλάδος, από την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας, έγινε το 1833-34 και παρέμεινε άγνωστη. Η απογραφή επαναλαμβανόταν σε ανισόχρονες περιόδους και όταν αυτή δεν γινόταν, ο πίνακας του πληθυσμού του κράτους συντασσόταν μέσω των ετησίων γεννήσεων και θανάτων. Η δημοσίευση των απογραφικών πληθυσμιακών δεδομένων, μέσω της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως, άρχισε το 1846. Μια εικόνα της πληθυσμιακής κατάστασης που επικρατούσε στην Ελλάδα, λίγο πριν την Επανάσταση του 21, (1810 περίπου), μας έδωσε ο Γάλλος περιηγητής Πουκεβίλ. Μετά από αυτή τη σύντομη εισαγωγή, παραθέτουμε τους δήμους που σχηματίσθηκαν τότε στην περιοχή μας, τις μετέπειτα μεταβολές, καθώς και κάποια δημογραφικά στοιχεία, σημειώνοντας ότι στην επαρχία Φθιώτιδος σχηματίσθηκαν 14 συνολικά δήμοι. Α. Δήμος Σπερχειάδος (Σπερχιαίων)Σχηματίστηκε με το βασιλικό διάταγμα της 8/20-4-1835, κατατάχτηκε στη β? τάξη με πληθυσμό 2016 κατοίκους , με έδρα την Παλαιοβράχα, η οποία λίγο αργότερα μεταφέρθηκε στο Αγά (σημερινή Σπερχειάδα). Η αρχική σφραγίδα του Δήμου ήταν κυκλική και είχε ως έμβλημα το βασιλικό θυρεό. Με το β.δ. της11-10-1870 (ΦΕΚ 43/1870) επελέγη ως έμβλημα «νύμφη φέρουσα εν τη δεξιά υδρία» Τα χωριά που αποτέλεσαν τότε το Δήμο (με τον πληθυσμό τους ήταν:Παλαιόβραχον (σημερινή Παλαιοβράχα) -347 κ.Αγά (σημερινή Σπερχειάδα) -135 κ.Κάρνα εις Μαστάνι. (Κάρνα ήταν οικισμός γεωργοκτηνοτρόφων στην περιοχή Πουγκακίων, γνωστός με την ονομασία «Καρνοχώρι» και Μαστάνι οικισμός και αυτός γεωργοκτηνοτρόφων στην περιοχή του Αγίου Σώστη, κοντά στη Βίστριζα). Το 1835 αριθμούσαν 26 κ. Χαλίλι (σημερινή Μεσοποταμία)-183 κ.Μπρούφλιαις (-ιανη), ( σημερινό Δίλοφο) -230 κ.Αιγυπτοχώρι (σημερινή Άνω Καλλιθέα)- 183 κ.Γοριανη -145 κ.Καληγά- 17 κ.Κουφόδεντρα (σήμερα συνοικισμός της Σπερχειάδας)-42 κ.Κλωνί-85 κ.Φτέρη-386 κ.Καμπιά και Γαύρος (ο Γαύρος ήταν οικισμός πιθανόν κοντά στην Κουτσούφλιανη)-67 κ.Κιλυμόδι ή Χελιμόδι.(οικισμός μεταξύ Φτέρης και Λευκάδας)-42 κ.Λευκάδες (Λευκάδα)-25 κ.'Αγιος Ιωάννης (καλύβια γεωργοκτηνοτρόφων κοντά στη Λευκάδα)-63 κ.Κουκιά ( η σημερινή Πτελέα-Πύργος, που άγνωστο γιατί συμπεριλήφθηκε στο δήμο, ενώ γεωγραφικά βρίσκεται σε άλλη περιοχή)-40 κ. Β. Δήμος Ομιλαίων Συστάθηκε με το ίδιο β.δ., είχε έδρα το Γαρδίκι κι ήταν γ? τάξεως. Τον αποτέλεσαν τα εξής χωριά: ΓαρδίκιΠουγκάκιαΣτάγια (Πλάτανος)ΚυριακοχώριΝικολίτσιΑργύρια Με β.δ. της 25-4-1882 (ΦΕΚ 30/30-4-1882) εγκρίθηκε το έμβλημα του Δήμου που ήταν «Νύμφη φέρουσα υδρίαν εν τη αριστερά». Ως προς την ονομασία του Δήμου δεν γνωρίζουμε λεπτομέρειες. Η πόλη Όμιλαι των Οιταίων, κατά το Βορτσέλα, βρισκόταν ανατολικά της Υπάτης και επομένως δεν είχε καμιά σχέση με την περιοχή. Όμιλαι όμως ονομαζόταν ένα αρχαίο φρούριο, πολύ κοντά στο Γαρδίκι. Η τοπική παράδοση αναφέρει ότι πήρε αυτό το όνομα από το γεγονός ότι μέσα σ' αυτό έβρισκαν καταφύγιο κάτοικοι γειτονικών οικισμών, οι οποίοι καθ' ομίλους κατέφευγαν εκεί σε στιγμές κινδύνου. Αυτή είναι και η πιθανότερη εκδοχή για την ονομασία του Δήμου. Γ. Δήμος Καλλιέων (Καλλιών) Συστάθηκε με το ίδιο β.δ., είχε έδρα τη Σέλιανη (Μάρμαρα) κι ήταν κι αυτός γ' τάξεως, με πληθυσμό 938 κ. Το όνομα του Δήμου, κατά το Νικόλαο Πολίτη, προήλθε από την αρχαία ομώνυμη πόλη Κάλλιον ή Καλλίπολις. (Ν. Πολίτη: Τα ονόματα των δήμων. Αθήνα 1989). Αργότερα, μετά την κατάργησή του, σχηματίσθηκε νέος δήμος, με το ίδιο όνομα, που περιλάμβανε όμως χωριά της Παρνασσίδας. Τον αποτέλεσαν τα χωριά: Σέλιανη (346 κ.)Νεοχώρι (Υπάτης)Κολοκυθιά (50 κ.)Πρασιά (Πιθανότατα η σημερινή Δάφνη)Πέρα Χωμίργιανη (Ανατολή) Το 1840, αποφασίστηκε για λόγους διοικητικούς και οικονομικούς, η συγχώνευση των δήμων. Με βασιλική απόφαση της 27-11/9-12-1840 καταργήθηκαν οι Δήμοι Ομιλαίων και Καλλιέων. Με β.δ. της 20-6/2-7-1841 προσαρτήθηκαν στο Δήμο Σπερχειάδος τα χωριά του Δήμου Ομιλαίων, (εκτός από τα Πουγκάκια, που προσαρτήθηκαν στο Δήμο Τυμφρηστίων), καθώς και τα χωριά Σέλιανη και Κολοκυθιά, του Δήμου Καλλιέων. Τα υπόλοιπα χωριά του Δήμου αυτού προσαρτήθηκαν στο Δήμο Υπάτης. Όμως το 1878, με το β.δ. της 28-10-1878 (ΦΕΚ 65/20-11-1878), επανασυστάθηκε ο Δήμος Ομιλαίων, κατατάχθηκε στη β΄ τάξη με πληθυσμό 3.150 κατοίκους και λειτούργησε μέχρι το 1912. Περιλάμβανε τα χωριά: Γαρδίκι Στάγια Κυριακοχώρι Νικολίτσι Αργύρια Σέλιανη Κολοκυθιά Η Σέλιανη και η Κολοκυθιά αποσπάστηκαν από το Δήμο Σπερχειάδος. Το 1912 το Δήμο Ομιλαίων αποτελούσαν τα εξής χωριά: Γαρδίκι Αργύρια Κυριακοχώρι Κολοκυθιά Μούστροβο (Περιβόλι) Νικολίτσι Σέλιανη Στάγια Επίσης, το 1912, ο Δήμος Σπερχειάδος περιλάμβανε τα παρακάτω χωριά: Σπερχειάδα (Μετονομάστηκε από Αγά το 1904) Γόργιανη Γυφτοχώρι Καμπιά Κλωνί Κουφόδεντρα Μπρούφλιανη Παλαιοβράχα Φτέρη Χαλίλη Το 1912, επήλθε ριζική μεταβολή στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Με το ν. ΔΝΖ΄ (ΦΕΚ 58 Α/14-2-1912) του Ελευθερίου Βενιζέλου « περί συστάσεως δήμων και κοινοτήτων», το μέχρι τότε δημοτικό σύστημα αυτοδιοίκησης αντικαταστάθηκε με το κοινοτικό, καθόσον δόθηκε η δυνατότητα να συσταθούν κοινότητες και στα πιο απομακρυσμένα χωριά της πατρίδας μας, ενώ διατηρήθηκαν κάποιοι δήμοι, όχι όμως με τη μορφή και την έκταση των παλαιών δήμων. Σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 1 αυτού του νόμου, δήμοι είναι οι πρωτεύουσες των νομών και οι πόλεις με πληθυσμό πάνω από 10.000 κατοίκους. Επίσης κατά τις διατάξεις του άρθρου 2 του ιδίου νόμου, κάθε νόμιμος οικισμός που είχε πάνω από 300 κατοίκους και σχολείο Στοιχειώδους Εκπαιδεύσεως, αποτελούσε κοινότητα. Κοινότητα μπορούσε να αποτελέσει και κάθε οικισμός με λιγότερους κατοίκους, εφόσον είχε σχολείο και το ζητούσαν τουλάχιστον οι μισοί κάτοικοι-εκλογείς. Το Μάρτιο του 1912 διεξήχθησαν εθνικές εκλογές και η Κυβέρνηση Βενιζέλου που προέκυψε, με βασιλικά διατάγματα προώθησε τις μεταρρυθμίσεις στην οργάνωση και τη λειτουργία των νέων οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης. Ειδικότερα με το β.δ. της 29-8-1912 (ΦΕΚ 261Α΄/31-8-1912) «περί αναγνωρίσεως των δήμων και κοινοτήτων του Νομού Φθιώτιδος και Φωκίδος» αναγνωρίστηκαν για το νομό, με την τότε διοικητική του διαίρεση, 1 δήμος (Λαμιέων) και 123 κοινότητες. Για την ανάδειξη των νέων δημάρχων και προέδρων προκηρύχτηκαν εκλογές το Νοέμβριο του 1912, οι οποίες όμως αναβλήθηκαν γιατί μεσολάβησαν οι Βαλκανικοί πόλεμοι και με ειδικό μάλιστα νόμο παρατάθηκε η θητεία των παλαιών δημοτικών αρχόντων. Οι εκλογές διεξήχθησαν στις 9-2-1914 και η εγκατάσταση των νεοεκλεγέντων δημάρχων και προέδρων έγινε τον επόμενο μήνα ,το Μάρτιο του 1914. Μεταξύ των κοινοτήτων που αναγνωρίστηκαν ήταν και οι εξής: Σπερχειάδα (περιελάμβανε τους οικισμούς Σπερχειάδα, Κουφόδεντρα και Γόριανη). Άγιος Σώστης (αναγνωρίσθηκε αρχικά με την ονομασία Μπρούφλιανη) Ανατολή (αρχικά αναγνωρίστηκε με την ονομασία Χωμίριανη Πέρα) Αργύρια Γαρδίκιον Καλλιθέα Καμπιά Κανάλια (Από το 1924 έως το 1934 περιλάμβανε και τον συνοικισμό Πιτσίου) Κλωνίον Κολοκυθιά Κυριακοχώριον Λευκάς Μάρμαρα (Αρχικά περιλάμβανε και τον συνοικισμό Μούσδροβο) Μεσοποταμία Παλαιοβράχα Πλάτανος( Περιλάμβανε αρχικά και τον συνοικισμό Νικολιτσίου)Πουγκάκια (Περιλάμβανε και τους συνοικισμούς Παλαιοχώριον και Πίτσιον)Φτέρη Το 1913 αναγνωρίσθηκε με Β.Δ. η Κοινότητα Νικολιτσίου, το 1927 η Κοινότητα Μουστρόβου, το 1934 η Κοινότητα Πιτσίου και το 1946 η Κοινότητα Παλαιοχωρίου Τυμφρηστού. Κατά καιρούς συστάθηκαν οι παρακάτω σύνδεσμοι δήμων και κοινοτήτων με σκοπό τη συνεργασία και την εκτέλεση έργων κοινής ωφέλειας: Σύνδεσμος κοινοτήτων Σπερχειάδας, Διλόφου , Καλλιθέας, Μεσοποταμίας με έδρα τη Σπερχειάδα και σκοπό την κατασκευή δρόμου ο οποίος θα ενώνει αυτές τις κοινότητες μεταξύ τους. (β.δ. της 2-6-1939 ΦΕΚ 235/Α΄ της 15-6-1939).Σύνδεσμος κοινοτήτων Παλαιοβράχας και Φτέρης με έδρα την Παλαιοβράχα και σκοπό την εκμετάλλευση των ιαματικών πηγών Παλαιοβράχας. (Απ. Ν. 17711/4-5-1965, ΦΕΚ 478/Β΄ της 2-8-1965).Σύνδεσμος δήμου Υπάτης και κοινοτήτων Αγίου Σώστη, Βασιλικών, Καλλιθέας, Καστρίου, Λαδικούς, Μεσοχωρίου Υπάτης, Μεσοποταμίας, Ροδωνιάς , Συκά, Σπερχειάδας με έδρα την Υπάτη και σκοπό την κατασκευή έργου υδρεύσεως από τις πηγές «Κανάλια Πύργου».( Απ . Ν. 45746/1-10-1969 ΦΕΚ 692/Β΄της 23-10-1969).Σύνδεσμος κοινοτήτων Σπερχειάδας, Βασιλικών, Καλλιθέας, Καστρίου, Κλωνίου, Λαδικούς, Λυχνού, Μεσοποταμίας, Μεσοχωρίου, Ροδωνιάς, Συκά και του συνοικισμού Αμαλώτας του Δήμου Υπάτης με έδρα τη Σπερχεάδα και την κατασκευή αρδευτικού έργου των κοινοτήτων από τις πηγές Βίστριζας.( Απ. Ν. 18802/17-8-1976). Το 1989, με το αριθ. 595 Προεδρικό Διάταγμα, που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 251/29-12-1989, τεύχος Α΄, η Κοινότητα Σπερχειάδας αναγνωρίστηκε σε Δήμο, για λόγους ιδιαίτερης ιστορικής σημασίας. ( Ξεκίνημα ένοπλης αντίστασης κατά των Γερμανοϊταλών, το Μάιο του 1942 από την Καλύβα Στεφανή). Σε εφαρμογή διατάξεων της κοινής Υπουργικής Απόφασης με αριθ. 9384/11-7-1988 (ΦΕΚ 529/27-7-1988) και του άρθρου 198 του Π.Δ. 323/89, καθορίστηκαν οι γεωγραφικές ενότητες του Νομού Φθιώτιδας καθώς και οι Ο.Τ.Α. που θα απάρτιζαν την 7η Γεωγραφική Ενότητα Φθιώτιδας, που αφορούσε την περιοχή μας. Ήταν ο Δήμος Σπερχειάδος και οι Κοινότητες: Αγίου Σώστη, Ανατολής, Αργυρίων, Γαρδικίου, Διλόφου, Καλλιθέας, Καμπιών, Καναλίων, Κλωνίου, Κολοκυθιάς, Κυριακοχωρίου, Λευκάδας, Μαρμάρων , Μεσοποταμίας, Νικολιτσίου, Παλαιοβράχας, Περιβολίου, Πιτσίου, Πλατάνου , Πουγκακίων και Φτέρης. Επίσης, σύμφωνα με τις παραπάνω διατάξεις, οι Ο.Τ.Α. μιας γεωγραφικής ενότητας μπορούσαν με αποφάσεις των δημοτικών ή κοινοτικών συμβουλίων τους, να συστήσουν αναπτυξιακούς συνδέσμους. Οι παραπάνω Ο.Τ.Α. πράγματι, με αποφάσεις των συμβουλίων τους, προχώρησαν στην σύσταση Αναπτυξιακού Συνδέσμου με την επωνυμία «Σπερχειός» , έδρα τη Σπερχειάδα και σκοπό την ισότιμη συνεργασία των μελών του για να αντιμετωπισθούν από κοινού και συστηματικά τα γενικότερα προβλήματα της περιοχής. Στις 5-9-1994 έγινε στο Δημαρχείο Σπερχειάδας η εκλογή του πρώτου Διοικητικού Συμβουλίου. Πρόεδρος εκλέχτηκε ο κ. Φώτης Ντζούνας. Τα 1995, σύμφωνα με ειδική διάταξη του Π.Δ. 410/1995, καταργήθηκαν οι αναπτυξιακοί σύνδεσμοι και καθολικός τους διάδοχος ορίστηκαν τα συμβούλια περιοχής. Στις 6-11-1995 συγκροτήθηκε το Διοικητικό Συμβούλιο της 7ης Εδαφικής Περιφέρειας (πρώην Γεωγραφικής Ενότητας) Φθιώτιδας. Το αποτέλεσαν 7 δημοτικοί σύμβουλοι από το Δήμο Σπερχειάδος και από 1 κοινοτικός σύμβουλος κάθε Κοινότητας. Πρόεδρος εκλέχτηκε ο τότε Δήμαρχος Σπερχειάδος Αθανάσιος Κατσίκας και έδρα του παρέμεινε η Σπερχειάδα. Το 1997 ψηφίστηκε ο ν. 2539, ο γνωστός σε όλους « Ιωάννης Καποδίστριας», που προέβλεπε τη συνένωση κοινοτήτων και τη δημιουργία διευρυμένων δήμων. Το διευρυμένο πλέον Δήμο Σπερχειάδος τον αποτέλεσαν όλοι οι Ο.Τ.Α. της 7ης Εδαφικής Περιφέρειας Φθιώτιδας. Ο νέος δήμος είχε πληθυσμό 8.573 κατοίκους, έκταση 480 περίπου τ.χμ. και 23μελές δημοτικό συμβούλιο. Στις δημοτικές εκλογές της 11ης Οκτωβρίου 1998 έλαβαν μέρος 4 συνδυασμοί με επικεφαλής τους υποψηφίους δημάρχους: Στάμο Καλαμάρα, Παναγιώτη Κουτρούμπα, Φώτη Ντζούνα και Κώστα Μαστροκώστα. Νικητής αναδείχτηκε τη δεύτερη Κυριακή και εξελέγη δήμαρχος ο Στάμος Καλαμάρας. Πηγές Κανέλλου Βασιλείου: «Η Σπερχειάδα» Σπερχειάδα 1997 Τσιώνη Παναγιώτη: « Ο νομός Φθιώτιδας» Αθήνα 1983 Σκιαδά Ελευθερίου: «Ιστορικό διάγραμμα των δήμων της Ελλάδος (1833-1912)» Αθήνα 1984. Δήμος Σπερχειάδας.Ιστορική αναδρομή

Ερευνώντας την ιστορική ταυτότητα της περιοχής μας θα αναφερθούμε στο κεφάλαιο αυτό και στην ιστορία της ευρύτερης περιοχής της κοιλάδας του Σπερχειού. Σ' αυτόν τον ιστορικογεωγραφικό χώρο η περιοχή μας είχε μια αξιόλογη παρουσία και προσφορά και διεκδικεί με το μικρό ή μεγάλο ρόλο που διαδραμάτισε τη συμμετοχή της στο ιστορικό γίγνεσθαι της πατρίδας μας. Προϊστορικά χρόνια Η κοιλάδα του Σπερχειού ευρισκόμενη στο κέντρο του κορμού της Ελληνικής Χερσονήσου υπήρξε κατά τη μακραίωνη ιστορία της το σταυροδρόμι από όπου διήλθαν λαοί, πολιτιστικά ρεύματα και επιδρομείς από και προς όλες τις κατευθύνσεις. Παρόλο που η κοιλάδα, σαν γεωγραφική ενότητα, περιβάλλεται κατά το μεγαλύτερο μέρος της από βουνά, εν τούτοις αυτό δεν αποτέλεσε εμπόδιο για επικοινωνία με άλλες περιοχές της Ελλάδας. Τα άφθονα φυσικά περάσματα που ανοίγονται ανάμεσα στους ορεινούς όγκους επέτρεψαν τη διακίνηση ανθρώπων και ιδεών από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Οι πρώτες ενδείξεις εγκατάστασης ανθρώπων στην κοιλάδα του Σπερχειού ανάγονται στη νεολιθική εποχή(5000-3000 π.Χ.). Τα μεμονωμένα πέτρινα εργαλεία και όστρακα που έχουν κατά καιρούς βρεθεί τοποθετούν την ύπαρξη του ανθρώπου την εποχή αυτή. Ο χώρος της κοιλάδας προσφέρει όλες τις προϋποθέσεις για τη διαβίωση του νεολιθικού ανθρώπου, δηλαδή εύφορες εκτάσεις για καλλιέργεια, νερό, κοντινά δάση για κυνήγι και κτηνοτροφία. Στο δυτικό τμήμα της κοιλάδας του Σπερχειού έχουν εντοπισθεί τρεις θέσεις νεολιθικών οικισμών και ένα νεολιθικό σπήλαιο. Οι οικισμοί βρίσκονται στο Λιανοκλάδι, στο Αμούρι και στη θέση Μηλοράχη ( βόρεια της Φτέρης , κοντά στο Σπερχειό). Το σπήλαιο έχει εντοπισθεί στη Φουρνοσπηλιά της Οίτης, πάνω από την Υπάτη. Επίσης όστρακα που έχουν βρεθεί στην τοποθεσία Διασέριανη (ανατολικά της Σπερχειάδας) και στο Περιβόλι δείχνουν ότι και η κοιλάδα της Βίστριζας (αρχαίος Ίναχος) είχε κατοικηθεί την εποχή εκείνη. Οι νεολιθικοί κάτοικοι της περιοχής πιστεύεται ότι ανήκαν στα λεγόμενα προελληνικά φύλα, μεσογειακής προέλευσης, ίσως εκείνα που είναι γνωστά από τη μυθολογία με το όνομα Λέλεγες. Η ανακάλυψη και η χρήση των μετάλλων και κυρίως του χαλκού σηματοδοτεί την έναρξη μιας νέας εποχής, της εποχής του χαλκού (3000-1100 π.Χ.).Στις πρώιμες φάσεις αυτής της εποχής ο άνθρωπος εξακολουθεί να ζει στο πλαίσιο του νεολιθικού μοντέλου παραγωγής , η επιβίωσή του και η οικονομία του στηρίζονται στη γεωργία και την κτηνοτροφία, αλλά η αναζήτηση της νέας ύλης, του χαλκού, τον ωθεί σταδιακά στην ανάπτυξη της ναυτιλίας, του εμπορίου και των Τεχνών. Στην κοιλάδα του Σπερχειού οι θέσεις όπου εντοπίζονται λείψανα αυτής της περιόδου συμπίπτουν γενικά με εκείνες της νεολιθικής εποχής. Τότε πιστεύεται ότι εγκαθίσταται στην περιοχή ένα ινδοευρωπαϊκό φύλο ,οι Δρύοπες, που χαρακτηρίζονται ως βαρβαρικός λαός και που σύμφωνα με τη μυθολογική παράδοση εκτοπίστηκαν από τον Ηρακλή. Στην αρχή της 2ης χιλιετίας και της περιόδου που περιγράφεται ως Μεσοελλαδική (2000-1600 π.Χ.), εισβάλλουν στην Ελλάδα τα πρώτα ελληνόφωνα φύλα, ινδοευρωπαϊκής προέλευσης. Παρατηρούνται τότε καταστροφές στους ήδη υπάρχοντες οικισμούς , οπισθοδρόμηση και γενικά στασιμότητα στην εξέλιξη του ελληνικού πολιτισμού που διαρκεί μέχρι το τέλος περίπου αυτής της περιόδου. Από τότε και εξής αρχίζει μια παρατεταμένη περίοδος οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης του ελλαδικού χώρου. Οι νέοι εισβολείς φαίνεται ότι αφομοιώθηκαν ή συνεργάστηκαν με τους παλαιούς κατοίκους και αποκατέστησαν σταδιακά την επικοινωνία και το εμπόριο με τα νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη. Λείψανα της Μεσοελλαδικής εποχής βρίσκονται στο Περιβόλι, στο Λιανοκλάδι, στο Αμούρι ,στη Φουρνοσπηλιά της Οίτης και στη θέση Μηλοράχη. Η πρόοδος αυτή κορυφώνεται στην επόμενη φάση της εποχής του χαλκού, την καλούμενη Υστεροελλαδική (1600-1100 π.Χ.).Υπό την επίδραση αρχικά του Μινωικού και ύστερα του Κυκλαδικού πολιτισμού παρατηρούνται μεγάλες αλλαγές σε όλους τους τομείς και μπαίνουν τα θεμέλια του ελληνικού πολιτισμού των μετέπειτα αιώνων. Κάνει την εμφάνισή του ο Μυκηναϊκός πολιτισμός, ο οποίος θεωρείται και είναι ο πρώτος μεγάλος πολιτισμός της Ευρώπης. Εφευρίσκεται η πρώτη γραφή, η Γραμμική Β, διαμορφώνεται και παγιώνεται η θρησκεία με τη λατρεία των Ολύμπιων θεών, ανεβαίνει το βιοτικό επίπεδο, αναπτύσσεται το εμπόριο, ιδρύονται αποικίες, εκτελούνται μεγάλα έργα, οργανώνεται και λειτουργεί η πόλη-κράτος κ.ά. Η κοιλάδα του Σπερχειού συνδέεται με τον επιφανέστερο ήρωα της ομηρικής Ιλιάδας, τον Αχιλλέα. Είναι γνωστό ότι στην αρχαιότητα ο ποταμός Σπερχειός ονομαζόταν « Διηπετής» , δηλαδή Διογέννητος. Λατρεύονταν ως θεός και θεωρούνταν προστάτης των κατοίκων της περιοχής. Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις η περιοχή (ή πόλη) Φθία ,που πολλές φορές αναφέρεται στον Όμηρο, είναι ο χώρος της κοιλάδας του Σπερχειού. Οι κάτοικοί της ονομάζονταν Μυρμιδόνες και βασιλιάς τους ήταν ο Αχιλλέας, ο γιος του Πηλέα. Η ετεροθαλής αδελφή του Αχιλλέα, η Πολυδώρα, γέννησε το γιο του θεού Σπερχειού Μενέσθιο, ο οποίος στην πολιορκία της Τροίας πολέμησε ως ένας από τους υπαρχηγούς του Αχιλλέα: «... Είχε ο Αχιλλέας πενήντα γρήγορα καράβια που κυβέρνα, ο λατρευτός του Δία, σαν έφτασε στην Τροία, και στο καθένα πενήντα παλικάρια εκάθουνταν πάνω στο κουπί συντρόφοι. Και πέντε κεφαλή τους έβαλε ρηγάρχες μπιστεμένους να κυβερνούν, κι αυτός βασίλευε περίσσια πάνω απ' όλους. Στον πρώτο λόχο ο λαμπροθώρακος Μενέσθιος κυβερνούσε, του Σπερχειού, του ουρανογέννητου, του ποταμού βλαστάρι. Μια κόρη του Πηλέα τον γέννησε πανώρια, η Πολυδώρα, θνητή, που με το θεό κοιμήθηκε, το Σπερχειό το γαύρο...» ( Ιλιάδα Π 168-176) Ο Αχιλλέας οδήγησε τους πολεμιστές του, τους Μυρμιδόνες, οι οποίοι χαρακτηρίζονται επίσης ως Αχαιοί και Έλληνες ,στην Τροία πάνω σε πενήντα καράβια: «... Και αυτοί όσοι κατοικούσαν το Πελασγικό Άργο, και τον Άλο, την Αλόπη και την Τραχήνα, και τη Φθία και την Ελλάδα με τις όμορφες γυναίκες, και λέγονταν Μυρμιδόνες και Έλληνες και Αχαιοί, αυτούς οδηγούσε με πενήντα καράβια ο Αχιλλέας...» (Ιλιάδα Β 681-685) Στο Σπερχειό έταξε ο Πηλέας, πριν αναχωρήσει ο γιος του για την Τροία, να προσφέρει τα μαλλιά του Αχιλλέα αν αυτός γύριζε ζωντανός από την εκστρατεία. Όμως η μοίρα άλλα πρόσταζε. Κατά την ταφή του Πατρόκλου, ο Αχιλλέας έκοψε τα μαλλιά του και τα πρόσφερε στο νεκρό φίλο του λέγοντας: «...Σπερχειέ, του κάκου αλήθεια σου 'ταξε ο κύρης μου ο Πηλέας στην ποθητή πατρίδα αν γύριζα εκεί πέρα, τα μαλλιά μου στη χάρη σου να κόψω, κάνοντας θυσία τρανή από πάνω: πενήντα κριάρια πλάι στους όχτους σου βαρβάτα να σου σφάξω, πάνω στις πηγές, όπου 'ναι το άλσος σου κι ο ευωδιαστός βωμός σου. Τέτοια ευχή είχε κάμει ο γέροντας, μα εσύ το ναι δεν το 'πες! Τώρα που πίσω πια δεν έρχομαι στη γη την πατρική μου, ας πάρει τα μαλλιά μου ο Πάτροκλος ο αντρόκαρδος μαζί του». (Ιλιάδα Ψ 144-151) Στην κοιλάδα του Σπερχειού δεν έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα ανακτορικά κέντρα ή άλλα μνημεία που να τεκμηριώνουν με βεβαιότητα ότι ο χώρος αυτός είναι η ομηρική ερίβωλος Φθία. Στην τοπική παράδοση αναφέρεται ότι στην τοποθεσία Καστρόρραχη (βόρεια της Φτέρης, πλησίον του Σπερχειού) βρέθηκε το ξίφος του Αχιλλέα και ότι βρέθηκαν επίσης εκεί πάσσαλοι και κρίκοι. Οι ονομασίες Λίμνη και Σκάλα σε γειτονικές τοποθεσίες οδηγούν στο συμπέρασμα, σύμφωνα πάντα με την παράδοση, ότι εκεί βρίσκονταν οι λιμενικές εγκαταστάσεις των Μυρμηδόνων. Τα ευρήματα πάντως που έχουν προέλθει από διάφορες θέσεις, κυρίως από νεκροταφεία της περιοχής, πείθουν ότι η κοιλάδα ήταν τμήμα του μυκηναϊκού κόσμου και επικρατούσαν και εδώ οι ίδιες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές συνθήκες όπως στα υπόλοιπα μυκηναϊκά κέντρα. Αυτή την εποχή την κοιλάδα κατέχουν οι Αχαιοί, οι οποίοι φαίνεται ότι από την Αχαΐα Φθιώτιδα εξαπλώθηκαν προς νότο, όπως μαρτυρούν οι αρχαίες παραδόσεις. Ο μύθος της εκδίωξης των Δρυόπων από τον Ηρακλή φαίνεται ότι απηχεί το πραγματικό γεγονός της κατάκτησης της κοιλάδας από τους Μυκηναίους Αχαιούς. Ιστορικά χρόνια Στις αρχές του 12ου π.Χ. αιώνα παρατηρείται μια εξασθένηση της δύναμης του μυκηναϊκού κόσμου. Η μυκηναϊκή παράδοση συνεχίζεται, όχι όμως με την ίδια ισχύ και αίγλη. Εκείνη την περίοδο, καθυστερημένες ομάδες ελληνικών φύλων, που είχαν παραμείνει στο βορά, στο χώρο της Β. Πίνδου, στη ΒΔ Θεσσαλία, πιθανόν νομαδικού χαρακτήρα, μετακινούνται προς νότο και επωφελούμενα της αδυναμίας των μυκηναϊκών βασιλείων καταλαμβάνουν περιοχές που έχουν εγκαταλειφθεί ή εξασθενήσει. Μεταξύ των φύλων αυτών, που ήταν σχετικά ενήμερα του μυκηναϊκού πολιτισμού, συγκαταλέγονται οι Λοκροί, οι Φωκείς, οι Δωριείς, οι Αινιάνες κ.ά. Τότε πιστεύεται (12ος π.Χ. αιώνας) ότι μπαίνουν από βόρεια-βορειοδυτικά στην κοιλάδα του Σπερχειού οι Αινιάνες και εγκαθίστανται στην περιοχή του άνω ρου του Σπερχειού, περί τον Ίναχο ( Βίστριζα), ενώ οι Αχαιοί ωθούνται ανατολικά, προς τα παράλια. Ύστερα από μακροχρόνιες περιπλανήσεις και συγκρούσεις με τους Αχαιούς Φθιώτες, τους Λάπιθες, τους Ιναχιείς και τους Σπέρχειους, οι Αινιάνες πέτυχαν τελικά να εγκατασταθούν οριστικά στην περιοχή του Ιναχου και να κυριαρχήσουν για πολλούς αιώνες στο δυτικό μέρος της κοιλάδας που περικλείεται από τα βουνά Οίτη, Τυμφρηστός και Όθρη. Απόηχο των πολέμων των Αινιάνων με τους Ιναχιείς, οι οποίοι κατοικούσαν στην περί τον Ίναχο περιοχή, αποτελεί και μια παράδοση που αναφέρει ο Πλούταρχος (Αίτια Ελληνικά ΧΙΙΙ ): « Ένας χρησμός του Μαντείου των Δελφών είχε πει στους Αινιάνες και στους Ιναχιείς πως αν οι τελευταίοι δώσουν ένα κομμάτι της χώρας τους στους πρώτους θα τη χάσουν ολόκληρη, αν δε οι πρώτοι πάρουν από τους δεύτερους αυτό με τη θέλησή τους και χωρίς βία, θα κατακτήσουν ολόκληρη τη χώρα των Ιναχιέων. Έχοντας αυτό υπ' όψιν του ο Τέμων - ανήρ ελλόγιμος των Αινιάνων - σοφίστηκε ένα έξυπνο κόλπο. Μεταμφιέστηκε σε ζητιάνο και με κουρελιασμένα ρούχα κι ένα σακούλι στον ώμο πήγε στο στρατόπεδο των Ιναχιέων και τους ζήτησε ελεημοσύνη. Οι στρατιώτες Ιναχιείς τον οδήγησαν στο βασιλιά τους Υπέροχο, που για να τον κοροϊδέψει του έδωσε για δώρο ένα σβόλι από χώμα γης του Ινάχου. Ο Τέμων το πήρε με μεγάλη χαρά και το έριξε συο σακούλι του. Η συμπεριφορά αυτή του Τέμονα παραξένεψε τους Ιναχιείς οι οποίοι θυμήθηκαν το χρησμό και συμβούλεψαν το βασιλιά τους να μην περιφρονήσει το ζητιάνο αλλά να διατάξει τη σύλληψή του. Αλλ' ο έξυπνος Τέμων κατάλαβε αμέσως τις προθέσεις των Ιναχιέων κι έφυγε τρέχοντας και με την προστασία του θεού Απόλλωνα κατάφερε να φτάσει στο στρατόπεδο των Αινιάνων. Απ' αφορμή το επεισόδιο αυτό εμονομάχησαν ο βασιλιάς των Αινιάνων Φήμιος με το βασιλιά των Ιναχιέων Υπέροχο και κατά τη μονομαχία σκοτώθηκε ο δεύτερος. Έτσι μετά την ήττα και το θάνατο του βασιλιά τους οι Ιναχιείς δέχτηκαν την εγκατάσταση των Αινιάνων στη χώρα τους σαν θέλημα των θεών. Μ' αυτό τον τρόπο τέλειωσαν οι πόλεμοι και οι περιπλανήσεις του λαού των Αινιάνων ». Το 12ο π. Χ. αιώνα συντελείται μια νέα τεχνολογική επανάσταση στον ελλαδικό χώρο με τη χρήση ενός νέου μετάλλου για όπλα και εργαλεία, του σιδήρου, που δίνει το όνομά του σε ολόκληρη την επόμενη εποχή, η οποία διαρκεί μέχρι σήμερα. Ο επόμενος αιώνας, ο 11ος, αντιπροσωπεύει το μεταβατικό στάδιο από τον μυκηναϊκό πολιτισμό στον πολιτισμό της γεωμετρικής εποχής. Κατάλοιπα των ανθρώπων αυτών του 12ου και 11ου αιώνα στην κοιλάδα του Σπερχειού προέρχονται από το Αρχάνι και τα Μάρμαρα. Λίγα χιλιόμετρα νότια των Μαρμάρων βρέθηκε νεκροταφείο ( 11ος αιώνας) το οποίο έχει αναπτυχθεί κατά μήκος ενός περάσματος ορεινού που οδηγεί από τη Θεσσαλία δια μέσου της κοιλάδας του Σπερχειού και των ορεινών σχηματισμών της δυτικής Οίτης προς τη Δωρίδα και την Αιτωλία. Ολοι σχεδόν οι τάφοι είναι ενταγμένοι σε τύμβους ιδιότυπους και όχι κλασσικού τύπου. Πιθανότατα οι νεκροί είναι Δωριείς ή Ηρακλείδες και ανήκαν σε κάποια ορεινά φύλα που παρέμειναν για λίγο διάστημα στην περιοχή εκείνη. Πολλοί ιστορικοί και αρχαιολόγοι υποστηρίζουν ότι μετά την εξασθένηση του μυκηναϊκού κόσμου ορεινά φύλα, εκμυκηναϊσμένα έως ένα βαθμό που διατηρούν όμως και έντονα τοπικά στοιχεία, στα μέσα του 12ου π.Χ. αιώνα προσελκύονται από τις εγκαταλελειμμένες περιοχές του μυκηναϊκού κόσμου και μετακινούνται νοτιότερα. Η κάθοδος αυτή που έγινε με βραδύ ρυθμό και δεν είχε τον χαρακτήρα οργανωμένης εκστρατείας προκάλεσε αλλοιώσεις στη σύνθεση των πληθυσμών, όπου εγκαταστάθηκαν και αναστατώσεις. Το ότι οι νεκροί των Μαρμάρων είναι φορείς μυκηναϊκών και ντόπιων στοιχείων όπως διαπιστώθηκε αλλά και το ότι δεν μπορούν να χαρακτηρισθούν πολεμιστές ενισχύουν την άποψη ότι ανήκουν σε κάποια από αυτά τα φύλα ή σε κάποια καθυστερημένη δωρική ομάδα. Από το 12ο αιώνα και μέχρι τα ρωμαϊκά χρόνια οι Αινιάνες ή Αινιείς , όπως προαναφέρθηκε, κυριαρχούσαν στην κοιλάδα του Σπερχειού. Παρουσιάζονται σαν λαός με ιστορική αυθυπαρξία και εξέλιξη και με ξεχωριστή πολιτική αυτονομία και πολιτειακή οργάνωση. Από την εποχή της οριστικής τους εγκατάστασής τους στη Φθιώτιδα διατήρησαν την αυτονομία και την ανεξαρτησία τους. Στη νέα τους χώρα ζούσαν ειρηνικά με τους γείτονές τους Αιτωλούς, Δόλοπες, Μαλιείς και Λοκρούς με τους οποίους δημιούργησαν την Οιταία Αμφικτυονία, που αργότερα μεγαλώνοντας περιέλαβε και άλλους λαούς και αποτέλεσε τη μεγάλη αμφικτυονία των ελληνικών λαών με μόνιμη έδρα τους Δελφούς (Παυσανίας Χ.8). Μέχρι τον 5ο π.Χ. αιώνα ζούσαν κάπως πολιτικά εξαρτημένοι από τους Θεσσαλούς, έκτοτε όμως ζούσαν τελείως ανεξάρτητοι και αυτόνομοι και σαν φίλοι των Αθηναίων και εχθροί των Σπαρτιατών. Η χώρα τους, η Αινίδα, ήταν χωρισμένη σε χωριά ή κώμες από τις οποίες ως σημαντικότερες αναφέρονται οι: Υπάτη (Ύπατα), Ερυθος, Κοροφαί, Ερυθραί, Λαπίθειον, Πύρρα, Κυθήρα, Φύραξ, Μακρά Κώμη, Σπερχειαί, Λάτυια, Σωσθενίς. Παρά το γεγονός ότι διαβιούσαν σε χωριστούς οικισμούς διατηρούσαν μέσα τους βαθιά τη συνείδηση του κοινού φυλετικού δεσμού τους, της κοινής ιστορίας τους, των κοινών βιοτικών αναγκών και κινδύνων που τους οδήγησε στο να ιδρύσουν κοινή ομοσπονδιακή διοίκηση και πολιτεία. Η ομοσπονδία των Αινιάνων πήρε την τελειότερη μορφή της κατά τα τέλη του 5ου π.Χ. αιώνα, τότε που χτίστηκε η Υπάτη σαν πρωτεύουσά τους. Η ομοσπονδιακή αυτή πολιτεία είχε την ίδια σχεδόν πολιτειακή μορφή και οργάνωση των «κοινών» των άλλων ελληνικών φύλων και ονομάστηκε « Κοινόν των Αινιάνων ». Κάθε κώμη εξέλεγε κάθε χρόνο, ανάλογα με τον πληθυσμό της, ορισμένο αριθμό αντιπροσώπων στην ομοσπονδία. Αυτοί έβγαζαν πέντε ανώτατους άρχοντες τους «Αινιάρχες» οι οποίοι αποτελούσαν τη διοίκηση και την εκτελεστική εξουσία της ομοσπονδίας. Από τον 4ο π.Χ. αιώνα οι Αινιάνες έκοβαν δικά τους νομίσματα. Το «Κοινόν των Αινιάνων» καταργήθηκε το 27 π.Χ. από το Ρωμαίο αυτοκράτορα Αύγουστο και υπάχθηκε στο «Κοινόν των Θεσσαλών». Στην ιστορική τους διαδρομή οι Αινιάνες πήγαν με το μέρος των Περσών κατά τη διάρκεια των Περσικών πολέμων, τους οποίους βοήθησαν και στρατιωτικά (Ηρόδοτος Ζ 132,185,Η 27-31). Στον Πελοποννησιακό πόλεμο συμμάχησαν με τους Αθηναίους εναντίον των Λακεδαιμονίων (Θουκυδίδης V 51). Πήραν μέρος, μαζί με τους Δόλοπες, στην εκστρατεία του Κύρου εναντίον του αδελφού του Αρταξέρξη (Ξενοφώντος Κύρου Ανάβασις Α 2,6 ). Πήραν επίσης μέρος στην εισβολή των Θηβαίων , με αρχηγό τον Επαμεινώνδα, στην Πελοπόννησο. Στο Λαμιακό πόλεμο βοήθησαν τους Αθηναίους και κατά την εισβολή των Γαλατών το 279 π. Χ. για να γλιτώσουν τη χώρα τους οδήγησαν τους επιδρομείς εναντίον των Φωκαέων και των άλλων Ελλήνων που φύλαγαν τα στενά των Θερμοπυλών από το ίδιο μονοπάτι που οδήγησε ο Εφιάλτης τους Πέρσες. Αργότερα οι Αινιάνες υποτάχθηκαν στους Μακεδόνες και στους Αιτωλούς και τέλος μαζί με την υπόλοιπη Ελλάδα στους Ρωμαίους. Στη διάρκεια της ρωμαϊκής κυριαρχίας έσβησε και η παρουσία τους σαν ξεχωριστό ελληνικό φύλο. Από την επιμιξία Αινιάνων και Αιτωλών προήλθαν οι Υπαταίοι, ένας καινούριος λαός με πρωτεύουσα την Υπάτη η οποία γνώρισε μεγάλη ακμή στους κατοπινούς χρόνους της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, της βυζαντινής εποχής αλλά και της Τουρκοκρατίας. Όπως προαναφέρθηκε , η Υπάτη γύρω στο 334 π.Χ. πέρασε στην κυριαρχία των Μακεδόνων και το 274 π.Χ. σ' εκείνη της Αιτωλικής Συμμαχίας. Το 198 π.Χ. οι Αιτωλοί , στην εκστρατεία τους προς τη Θεσσαλία, κατέστρεψαν τις πόλεις Σπερχειαί και Μακρά Κώμη που όπως φαίνεται ήταν ταγμένες υπέρ των Μακεδόνων. Ο Ρωμαίος ιστορικός Τίτος Λίβιος (ΧΧΧΙΙ 12,10 ) αναφέρει ότι οι Αιτωλοί ,το καλοκαίρι του έτους 198 π.Χ., «κατέστρεψαν την περιοχή γύρω από τη Σπέρχεια και τη Μακρά, η οποία ονομάζεται Κώμη ,και ότι συνέχισαν την πορεία τους προς τη Θεσσαλία...». Στα 190 π.Χ. οι Ρωμαίοι κατέλαβαν και λεηλάτησαν τις πόλεις της κοιλάδας του Σπερχειού. Με τη νέα οργάνωση του ελληνικού χώρου από τον αυτοκράτορα Οκταβιανό Αύγουστο, γύρω στα 30 π.Χ., ολόκληρη η κοιλάδα ανήκε στη Θεσσαλική Φθιώτιδα. Η Υπάτη έζησε τη μεγαλύτερη ακμή της μετά το 168/67 π.Χ. , ως πρωτεύουσα της αυτόνομης συμμαχίας των Αινιάνων, η οποία ιδρύθηκε από τους Ρωμαίους. Στα ιστορικά γεγονότα της περιόδου εκείνης καταγράφεται και η ληστρική επιδρομή των Γαλατών το 279 π.Χ., οι οποίοι τελικά εξολοθρεύτηκαν από τους Αιτωλούς. Η παράδοση αναφέρει ότι στο ζυγό που ενώνει τα βουνά Οξυά και Τυμφρηστό, πάνω από τα Πουγκάκια, στην τοποθεσία Κοκκάλια, οι Αιτωλοί νίκησαν και κατέστρεψαν ένα μεγάλο τμήμα του γαλατικού στρατού που επέστρεφε από το αιτωλικό χωριό Κάλλιο. Στο δυτικό τμήμα της κοιλάδας του Σπερχειού αναφέρονται και οι πόλεις Σπερχειαί, Μακρά Κώμη, Σωσθενίς και Λάτυια, οι οποίες δε γνωρίζουμε αν μετείχαν στο « Κοινόν των Αινιάνων». Η πόλη Σπερχειαί ή Σπέρχειαι αλλά και Σπέρχεια, εκτός από το Λίβιο μνημονεύεται και από το γεωγράφο Πτολεμαίο ( Ι, 12 ) ο οποίος την τοποθετεί ανατολικά της Υπάτης ,κοντά στις εκβολές του Σπερχειού. Σε μια επιγραφή στους Δελφούς, όπου αναγράφονται οι θεοροδώκοι, αναφέρεται και ο Μέμνων, ο γιος του Ξενάρχου, από τη Σπέρχεια. (Δελτίο ελλην. Αλληλογραφίας, έτος V II, 1882, σ.191). Στην επιστημονική λογοτεχνία η αρχαία Σπέρχεια ταυτίζεται με την Καστρόρραχη. Η Καστρόρραχη είναι ένας μικρός λόφος νότια του Σπερχειού, απέναντι από τη Βίτολη. Οι δυο κορυφές του λόφου περικλείστηκαν από ένα τείχος που ο τρόπος κατασκευής του μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι χτίστηκε γύρω στα 300 π.Χ. Στο λόφο αυτό αλλά και στο γειτονικό λόφο Μηλόραχη έχουν βρεθεί όστρακα νεολιθικής εποχής. Στην Καστρόρραχη βρέθηκαν επίσης και όστρακα της τοπικής κοκκινωπής κεραμικής, ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής, καθώς και πολλά θραύσματα μεγάλων αποθηκευτικών πιθαριών και κεραμιδιών. Στην τοποθεσία «Ελληνικά», μεταξύ Φτέρης και Παλαιοβράχας και σε ένα λόφο ύψους περίπου 600 μ. από τον οποίο μπορεί κανείς να επιβλέπει ένα μεγάλο μέρος της κοιλάδας, σώζονται ερείπια τείχους ,πιθανότατα χτισμένο και αυτό το 300 π.Χ. Οι τοποθεσίες Καστρόρραχη και Ελληνικά έχουν κηρυχθεί αρχαιολογικοί χώροι με αποφάσεις της Νομαρχίας Φθιώτιδας που δημοσιεύτηκαν σε ΦΕΚ. Πολύ κοντά, νοτιοδυτικά της Ανω Φτέρης, βρέθηκε το 1972 ένα άγαλμα της Αφροδίτης το οποίο χρονολογείται στον 1ο π.Χ. αιώνα και το οποίο βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο Λαμίας. Πρόσφατη ιστορική έρευνα του Γερμανού αρχαιολόγου dr Wolfang Schurmann υιοθετεί την άποψη ότι οι λόφοι Καστρόρραχη και Ελληνικά λόγω της σχετικά περιορισμένης έκτασής τους πρέπει να ήταν μόνο φρούρια. Ο dr Wolfang Schurmann υποστηρίζει ότι η Σπέρχεια ήταν μια σπουδαία σχετικά πόλη και κατείχε μια αρκετά μεγάλη έκταση, στοιχεία που δεν ταιριάζουν με τα δυο προαναφερθέντα φρούρια. Την τοποθετεί δε στο λόφο Διασέργιαννη, που βρίσκεται ανατολικά της Σπερχειάδας. Εκεί βρέθηκαν πολυάριθμα όστρακα που χρονολογούνται από τη 2η π.Χ. χιλιετία τουλάχιστον έως και τη ρωμαϊκή εποχή, άφθονα θραύσματα από κεραμίδια και βαρίδια αργαλειού που πιστοποιούν την ύπαρξη μεγάλου οικισμού που άκμασε κυρίως τα ελληνιστικά χρόνια. Η Μακρά Κώμη βρίσκονταν πάνω από τη σημερινή Μακρακώμη σε δυο λόφους, όπου αργότερα χτίστηκε το εξωκλήσι του Προφήτη Ηλία. Στην αρχαία λογοτεχνία η Μακρά Κώμη αναφέρεται μόνο σε συνδυασμό με την προαναφερθείσα καταστροφή από τους Αιτωλούς. Η πόλη ήταν ιδιαίτερα σπουδαία διότι έλεγχε τη στενή διάβαση δια μέσου της Γιαννιτσούς προς τη Θεσσαλία. Σώζονται ακόμα σημαντικά υπολείμματα τείχους, ενισχυμένου με πύργους, μήκους περίπου 1550 μ. Η χωριστά περιτειχισμένη ακρόπολη βρίσκονταν στον ψηλότερο λόφο που έχει ύψος 485 μ. Δεν μας είναι γνωστό πότε ιδρύθηκε η πόλη. Το τείχος χρονολογείται στα 300 π.Χ. περίπου, όπως βεβαιώνεται από τα όστρακα που βρέθηκαν. Άλλα ευρήματα που να μεταθέτουν την ίδρυση της πόλης νωρίτερα δε μας είναι γνωστά. Χαρακτηριστικά είναι τα ντόπια πήλινα ελαφρά ψημένα σκεύη σε κοκκινωπό χρώμα, τα οποία βρίσκονται σε όλες τις αρχαίες τοποθεσίες της κοιλάδας και παράγονται έως και τη ρωμαϊκή εποχή. Η Σωσθενίς ( Σεσθωνίς) εικάζεται ότι βρίσκονταν επί της αριστερής όχθης του ποταμού Ινάχου (Βίστριζα) κοντά στον Αγιο Σώστη , καθόσον ο Γάλλος περιηγητής Πουκεβίλ την αναφέρει ως Αγισυστίνη. Πιθανότατα κτίσθηκε μετά το 279 π.Χ., προς τιμήν του Μακεδόνα στρατηγού Σωσθένη , ο οποίος πολέμησε γενναία και κατατρόπωσε τους εισβολείς Γαλάτες. Στην ίδια επιγραφή των Δελφών που προαναφέρθηκε αναγράφεται και η φράση « Εν Σωσθενίδι Φειδίας Αγρολέωνος». Μνημονεύεται επίσης και από το γεωγράφο Πτολεμαίο. Η Λάτυια βρίσκονταν πιθανόν στο άνω μέρος της κοιλάδας. Μαρτυρία για την πόλη αυτή έχουμε από μια επιγραφή επί λίθου των ελληνιστικών χρόνων που βρέθηκε στην Υπάτη και στην οποία αναφέρεται ότι η πόλη Λάτυια ιδρύθηκε από τον Υπαταίο Σώσανδρο. (Δελτίο ελλην. Αλληλογραφίας ,έτος Ι. 1877, σελ. 119). Κοντά στο Περιβόλι και τον Ίναχο ποταμό υπήρχε ένας αρχαίος οικισμός, τα υπολείμματα του οποίου βρέθηκαν μπροστά από τη βόρεια είσοδο του χωριού. Βρέθηκαν όστρακα από καλής ποιότητας αγγεία που μαρτυρούν την ύπαρξη του οικισμού και στη μυκηναϊκή εποχή (2η χιλιετία π.Χ.). Επίσης υπάρχουν δείγματα σχεδόν όλων των ειδών κεραμεικής της 1ης χιλιετίας π.Χ., όπου πάλι παρατηρείται μια ακμή στην περίοδο μετά τον 4ο αιώνα π.Χ. Σ' αυτή την εποχή (4ο-3ο αι. π.Χ.) χρονολογείται και το σπουδαιότερο μνημείο που βρέθηκε ως τώρα στη δυτική περιοχή της κοιλάδας του Σπερχειού , ένας μεγάλος τάφος κτισμένος από καλοδουλεμένους τετραγωνισμένους ογκόλιθους. Ανήκει στο λεγόμενο μακεδονικό τύπο με θολωτή στέγη . Το εσωτερικό των τοίχων ήταν καλυμμένο με κονίαμα και πιθανόν ζωγραφισμένο. Στο Γαρδίκι και στη θέση «Μάρμαρα» σώζονται ερείπια αρχαίου κτίσματος που έχει τη μορφή φρουριακού συγκροτήματος . Κατασκευάστηκε πιθανότατα από τους Αιτωλούς. Επίσης μικρής έκτασης οχύρωση σε σχήμα Π, που πρέπει να ανήκει στην ελληνιστική περίοδο , βρέθηκε 4 χλμ ΝΑ των Μαρμάρων , από την οποία και πήρε το όνομά του το χωριό. Οι οχυρώσεις κατά σειρά Μαρμάρων, Περιβολίου, Ελληνικών , Καστρόρραχης , Μακρακώμης και η μορφολογία του εδάφους μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι υπήρχε οδική αρτηρία που ένωνε δια μέσου της κοιλάδας του Σπερχειού την Αιτωλία και τη Δωρίδα με τη Θεσσαλία. Ο δρόμος αυτός, ακολουθώντας την πορεία του Ινάχου παρέκαμπτε από ανατολικά τα υψώματα του Γουλινά και από έναν αυχένα μεταξύ Οίτης και Βαρδουσίων οδηγούσε στη Δωρίδα. Τη διαδρομή αυτή φαίνεται να ακολούθησαν οι Αιτωλοί το 198 π.Χ. στην εκστρατεία τους προς τη Θεσσαλία . Κλείνοντας , μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι κάτοικοι της κοιλάδας του Σπερχειού, καθ' όλη την ιστορική τους διαδρομή, υπήρξαν φορείς και κοινωνοί πολιτισμικών φαινομένων στη διαμόρφωση των οποίων δεν έπαιξαν καθοριστικό ρόλο, αλλά ευρισκόμενοι πάνω σε ένα σταυροδρόμι δέχτηκαν και επηρεάστηκαν από όλα τα ρεύματα της εκάστοτε ιστορικής συγκυρίας . Ρωμαϊκά και βυζαντινά χρόνια Στα χρόνια της Ρωμαιοκρατίας η περιοχή η Δυτική Φθιώτιδα ανήκε, όπως και όλη η Φθιώτιδα, στην επαρχία Αχαϊας που είχε πρωτεύουσα την Κόρινθο. Η Υπάτη ήταν και τότε η σπουδαιότερη πόλη της περιοχής. Τη χάρη της, τη λαμπρότητά της ,καθώς και την τερπνότητά της πολλές φορές εξύμνησαν Ρωμαίοι ποιητές. Στα χρόνια του Νέρωνα (54-68 μ.Χ.) κήρυξε το Ευαγγέλιο στην Υπάτη ο Ηρωδίων, συγγενής του αποστόλου Παύλου και ένας από τους εβδομήκοντα αποστόλους. Ο Ηρωδίων χειροτονήθηκε επίσκοπος Νέων Πατρών, ανέπτυξε αξιόλογη δραστηριότητα, συνελήφθη από τους ειδωλολάτρες και τους Ιουδαίους της πόλης και βρήκε μαρτυρικό θάνατο. Κατά τους πρώτους αιώνες μ.Χ. η περιοχή ακολουθεί την τύχη ολόκληρης της επαρχίας, τόσο από διοικητικής, όσο και από εκκλησιαστικής πλευράς. Το 396 και το 398 η Φθιώτιδα δεινοπάθησε από την επιδρομή των Γότθων του Αλάριχου, μάλιστα δε η Λαμία γνώρισε μεγάλη καταστροφή. Το 431 στη Γ¢ Οικουμενική Σύνοδο της Εφέσσου συμμετείχαν και οι επίσκοποι Λαμίας Σεκονδιανός και Υπάτης Παυσιανός, όπως αναφέρουν τα πρακτικά. Στα χρόνια του αυτοκράτορα Ιουστινιανού (527-565) ο Γεωγράφος Ιεροκλής αναφέρει στο σύγγραμμά του « Συνέκδημος» ότι τότε στο Βυζαντινό κράτος υπήρχαν 64 επαρχίες και 912 πόλεις. Για τη Φθιώτιδα αναφέρει 3 πόλεις, Λαμία, Ύπατα, Εχίναιον (Εχινός) που ανήκαν στην επαρχία Θεσσαλίας. Το 539 ή 540 έγινε από βορά η πρώτη μεγάλη σλαβική επιδρομή που ανάγκασε τον Ιουστινιανό να οχυρώσει με ισχυρά τείχη τη Θεσσαλία και βέβαια και την Υπάτη. Το 577 εκατό χιλιάδες περίπου Σλάβοι πολεμιστές, Σκλαβηνούς τους αποκαλούσαν οι Βυζαντινοί, προερχόμενοι από περιοχές νότια του Δούναβη ,εισέβαλλαν και λεηλάτησαν το μεγαλύτερο μέρος του ελλαδικού χώρου. Αυτό επαναλήφθηκε κι άλλες φορές. Η εισβολή αυτή των Σλάβων υπήρξε η αφορμή να διατυπώσει ο Γερμανός ιστορικός Φαλμεράιερ τη γνωστή ανθελληνική θεωρία του ότι τότε συντελέστηκε η εξόντωση και η εξαφάνιση της ελληνικής φυλής. Η θεωρία βέβαια αυτή ανασκευάστηκε πολύ εύκολα από Έλληνες και ξένους ιστορικούς και ερευνητές. Τα μόνα ίχνη από την εισβολή και παραμονή Σλάβων στην περιοχή μας είναι τα διάφορα ονόματα που σώζονται μέχρι σήμερα, όπως χωριών ( Μούστροβο, Λιάσκοβο, Σμόκοβο, Μάντετση, κ.ά.), ποταμών (Βίστριζα), ζώων και αντικειμένων ( ασβός, γκουστέρα, ζουλάπι, βαγένι, καρβέλι, κοτέτσι, κρινί, σανός, σβάρνα, στάνη, τσαντήλα κ.ά.) ,καθώς και μερικά άλλα ( δραγάτης, τσέλιγκας, στάνη, βάβω, λουγκάς). Το 869, στην Οικουμενική Σύνοδο της Κων/πόλεως, αναφέρεται στα πρακτικά για πρώτη φορά η Λαμία ως Ζητούνι και το 879 πάλι στην Οικουμενική της Κων/πόλεως αναφέρεται η Υπάτη πάλι ως Νέα Πάτρα. Επιδρομές και μάλιστα επικίνδυνες στη χώρα μας έκαναν και οι Βούλγαροι. Ηττήθηκαν όμως οριστικά το 995 στο Σπερχειό από το στρατηγό του αυτοκράτορα Βασιλείου Βουλγαροκτόνου Νικηφόρο Ουρανό κι έτσι απαλλάχτηκε η κυρίως Ελλάδα και η Πελοπόννησος από τη βουλγαρική κυριαρχία. Ξένοι περιηγητές μας πληροφορούν ότι στα μετέπειτα χρόνια η περιοχή μας ονομαζόταν Βλαχία. Βλάχος στα σλαβικά σημαίνει βοσκός και εικάζεται ότι προέρχονταν από λατίνους αποίκους ή από εκρωμαϊσθέντες Έλληνες. Επί αυτοκρατορίας Αλεξίου Κομνηνού (1081-1118) στη Μητρόπολη Νέων Πατρών υπάγονταν και οι Επισκοπές Κουτσιάγρου, Σιβίκτου και Βαριάνης. Κατά το Γάλλο περιηγητή Πουκεβίλ ( Ταξίδια στην Ελλάδα, τόμος 3ος ,σελ. 66) έδρα της Επισκοπής Κουτσιάγρου ήταν τα Στίρφακα, της Σιβίκτου η Αγυσιστίνη ( Άγιος Σώστης) και της Βαριάνης η Μακρακώμη. Μετά την άλωση της Πόλης το 1204 από τους Σταυροφόρους και τη διανομή των εδαφών από τους Φράγκους συστήθηκε η βαρωνεία του Ζητουνίου που υπαγόταν στο βασίλειο της Θεσσαλονίκης και το 1275 περιήλθε στην κυριαρχία των Κομνηνών Αγγέλων, ηγεμόνων του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Το 1319 η περιοχή καταλήφθηκε από τους Καταλάνους Ισπανούς μέχρι το 1393. Τότε ιδρύθηκε το δουκάτο Νέων Πατρών και οχυρώθηκε και το φρούριο της Λαμίας. Το 1393 ο επίσκοπος Ζητουνίου Σάββας παρακινούμενος από μίσος και φανατισμό κατά των Λατίνων προσκάλεσε τους Τούρκους και κατέλαβαν τη Λαμία. Το 1402 ο δεσπότης της Πελοποννήσου Θεόδωρος κατέλαβε τη βαρωνεία Ζητουνίου για να την επανακαταλάβουν για δεύτερη φορά οι Τούρκοι με το Μωάμεθ Α¢ το 1416. Το 1423 ο Κατακουζηνός Στραβομύτης απάλλαξε την περιοχή από τον τουρκικό ζυγό, η οποία προσαρτήθηκε στο κράτος της Κων/πόλεως. Το 1444 ο Κων/νος Δραγάσης, γιος του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Μανουήλ, καταλαμβάνει το Ζητούνι στην προσπάθειά του να αναστήσει στην Πελοπόννησο το Βυζάντιο, το οποίο βρισκόταν ,ήδη, στο τέλος του. Μάταια όμως γιατί το 1446 το Ζητούνι και μέχρι το 1470 ολόκληρη η Φθιώτιδα υποτάχθηκαν οριστικά σους Τούρκους. Σθεναρή αντίσταση προέβαλαν οι Τυμφρήστιοι οι οποίοι τελικά παραδέχτηκαν την τουρκική εξουσία δια συμβιβασμού, εξασφαλίζοντας κάποια προνόμια, όπως μικρό φόρο και αυτοδιοίκηση. Οι Τούρκοι για να διοικούν καλύτερα τις κατακτημένες περιοχές τις χώρισαν σε επαρχίες, σαντζάκια και καζάδες. Πολλές επαρχίες μαζί αποτελούσαν σαντζάκιο, όπου υπήρχε έδρα μεγάλης μονάδας τουρκικού στρατού. Οι καζάδες ήταν μικρές δικαστικές περιφέρειες, όπου είχε την έδρα του ο καδής (δικαστής) . Η επαρχία Πατρατζικίου ( Νέων Πατρών) ανήκε στο σαντζάκιο Ναυπάκτου και η επαρχία Ζητουνίου στο σαντζάκιο Ευρίπου ( Εύβοιας). Κάποια χωριά του Τυμφρηστού ανήκαν στην επαρχία Αγράφων και στο σαντζάκιο Τρικάλων αντίστοιχα. Στον καζά Νέων Πατρών, στα χρόνια του Αλή Πασά, υπάγονταν τα τότε χωριά: Πατρατζίκι, Λιανοκλάδι, Αμούρ, Μεξιάτες, Περιβόλια, Στέρφικα, Ζιέλι, Παλιούρι, Γδαρμένη Ράχη, Βαρμπόπη, Κούρνοβο, Καλαμάκι, Σκόρλια, Λιτόσελο, Ζόπσι, Στρεμνού, Καμπιά, Συκέα, Τζούκα, Καστανιά, Μάντετζη, Ζήμνιανη, Μπρούφλιανη, Ροβολιάσι, Χαλίζη, Πάλα, Αγιοσώστης. Κάθε πόλη, κωμόπολη, χωριό ή και ομάδα χωριών αποτελούσε κοινότητα που είχε νομική οντότητα. Τη διοίκηση ασκούσε η δημογεροντία. Οι δημογέροντες ονομάζονταν πρόκριτοι ή προεστοί. Οι Τούρκοι τους αποκαλούσαν κοτσαμπάσηδες ,οι οποίοι συνήθως ήταν οι μεγαλύτεροι ακτήμονες και διατηρούσαν ισόβια αυτόν τον τίτλο. Έργο τους η είσπραξη των φόρων και η επίλυση κάθε διοικητικής και μικροαστικής διαφοράς. Οι ποινικές υποθέσεις ήταν αρμοδιότητα του καδή. Από τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας άρχισε η μετανάστευση πληθυσμών προς τις χώρες του εξωτερικού ,αλλά και η εσωτερική μετακίνηση από τα καμποχώρια προς τα ορεινά και δυσπρόσιτα μέρη και η ίδρυση χωριών, τα περισσότερα των οποίων διατηρούνται και σήμερα. Τα καμποχώρια οι Τούρκοι τα διαίρεσαν σε τσιφλίκια και τα μοίρασαν στους αξιωματούχους μουσουλμάνους. Η σημερινή Σπερχειάδα ήταν τσιφλίκι Τούρκου αγά, γιαυτό και η πρώτη ονομασία του χωριού ήταν, μέχρι το 1904, Αγά. Αυτή η κατάσταση των τσιφλικιών διατηρήθηκε καθόλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και αποτέλεσε τον κανόνα για όλα σχεδόν τα χωριά της Φθιώτιδας. Οι Τούρκοι άφηναν τους σκλαβωμένους Έλληνες, τους ραγιάδες, να κατέχουν σπίτια, κτήματα και ζώα, αλλά έπρεπε να πληρώνουν φόρο. Φόρο επίσης πλήρωναν όλοι οι ραγιάδες για να γλιτώνουν το κεφάλι τους, τον λεγόμενο κεφαλικό. Στα ορεινά χωριά η γη ανήκε στο Σουλτάνο. Σπάνια αξιωματούχος πατούσε το πόδι του εκεί πάνω να φυτέψει κανένα δέντρο και ν' αποκτήσει κυριότητα. Συνήθης ήταν η δια της βίας αρπαγή των περιουσιών. Για το λόγο αυτό πολλοί δώριζαν τα κτήματά τους στην Εκκλησία, στην οποία οι κατακτητές είχαν παραχωρήσει το προνόμιο να έχει τη δική της αναπαλλοτρίωτη περιουσία. Τα κτήματα αυτά ο λαός τα αποκαλούσε «βακούφια». Αρκετά τέτοια κτήματα κατείχε η Μονή Αγάθωνος, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το χωριό Μούσδροβο. Οι χωρικοί επίσης πλήρωναν ως φόρο για τα γεωργικά τους προϊόντα το ένα πέμπτο της παραγωγής τους. Για να είναι δε νόμιμες οι πωλήσεις περιουσιακών στοιχείων εκδίδονταν από τον καδή τίτλοι ιδιοκτησίας, τα χοτζέτια. Ως αξιόλογη κοινωνικοοικονομική δραστηριότητα στην περιοχή ,τους δύσκολους εκείνους καιρούς, αξίζει να αναφέρουμε το παζάρι που γινόταν στην τοποθεσία που σήμερα αποκαλείται «Διπόταμο» ή «Αλλαή». Βρίσκεται στη συμβολή των παραποτάμων της Βίστριζας Σμοκοβίτη και Γαρδικιώτη. Εκεί υπάρχει ένα πλάτωμα όπου οι ορεινοί αντάλλαζαν τα προϊόντα τους με τους καμπίσιους. Ήταν το παζάρι της εποχής. Σημαντικό ιστορικό λόγο διαδραμάτισαν την περίοδο εκείνη τα μοναστήρια της περιοχής. Η Μονή Αγάθωνος, χτισμένη σε μια δασώδη πλαγιά της Οίτης, στα 1400 περίπου, από το μοναχό Αγάθωνα, ήταν λημέρι των αρματωλών της περιοχής Κοντογιανναίων. Εκεί καθ΄ όλη τη διάρκεια της σκλαβιάς λειτουργούσαν Κρυφό Σχολειό και η περίφημη Σχολή Αγάθωνος. Στη σχολή αυτή ,που από το 1742 μεταφέρθηκε στην Υπάτη, δίδαξαν επιφανείς λόγιοι της εποχής και εκπαιδεύτηκαν πάρα πολλοί μοναχοί, ιερείς και κάτοικοι της γύρω περιοχής. Η πλούσια βιβλιοθήκη της Μονής καταστράφηκε ολοσχερώς σε μια επιδρομή του Ομέρ Βρυώνη. Προεπαναστατικά, κυρίαρχη κλεφταρματωλική ομάδα στην περιοχή ήταν αυτή των Κοντογιανναίων, με έδρα το Πατρατζίκι. Πρώτος καπετάνιος του αρματωλικιού ο Σπανός και τελευταίος ο Μήτσος Κοντογιάννης. Στα 1770 περίπου ορίστηκε αρματωλός Πατρατζικίου ο Γιάννης Κοντογιάννης, που πήρε το επώνυμο αυτό επειδή ήταν πολύ κοντός, καταγόμενος από το Βάλτο. Στα 1795 τον διαδέχτηκε ο γιος του Μήτσος, ο οποίος το 1807 έχασε το αρματωλίκι από τους Κατσουδαίους. Οι Κατσουδαίοι ,αξιόμαχη κλεφταρματωλική ομάδα, είχε αρχηγό τον Τριαντάφυλλο Κατσούδα ,από τη Φτέρη. Ήταν για σαράντα περίπου χρόνια το φόβητρο των Τούρκων σε ολόκληρη την περιοχή. Έχοντας σαν ορμητήριο το Γουλινά oι Κατσουδαίοι στρατολογούσαν κλέφτες από τα ορεινά χωριά κι έκαναν συχνές επιδρομές στα τουρκοκρατούμενα χωριά του κάμπου. Ο πανούργος Αλή Πασάς για να απαλλαγεί απ¢ αυτούς πρότεινε στον Κατσούδα φιλία και συμμαχία και τον αναγνώρισε αρχηγό του αρματωλικιού Πατρατζικίου, αφαιρώντας την αρχηγία από το Μήτσο Κοντογιάννη. Λίγα χρόνια αργότερα ο Αλής προσκάλεσε τον Κατσούδα στα Γιάννενα υποσχόμενος ανανέωσης της αρχηγίας. Αντί όμως για υπόσχεση ο Κατσούδας βρήκε τραγικό θάνατο. Λίγες μέρες νωρίτερα ο υπαρχηγός του Κατσούδα Φλώρος με 17 παλικάρια του παρασύρθηκαν σε παγίδα από το δερβέναγα του Αλή Μουχτάραγα κοντά στον Άγιο Σώστη και αποκεφαλίστηκαν όλοι, πλην ενός. Αυτό ήταν το άδοξο τέλος των Κατσουδαίων( Λάμπου Ανδρέα: «Ιστορία Φτέρης -φθιώτιδος» Αθήνα 1973, σελ. 40-59). Στα 1812 ο Κοντογιάννης ξαναπήρε το αρματωλίκι του ,δίνοντας εγγυήσεις στον Αλήπασα. Σημειώνεται ότι από το 1790 περίπου η Φθιώτιδα αλλά και όλη η Ρούμελη ήταν τσιφλίκι του Πασά των Ιωαννίνων. Περίοδος της Επανάστασης Το Μάρτιο του 1821 ξέσπασε η Επανάσταση και μετά τις πρώτες επιτυχίες των Ελλήνων, οι οπλαρχηγοί της Στερεάς Ελλάδας Διάκος , Δυοβουνιώτης και Πανουργιάς συναντήθηκαν τον Απρίλιο στις Κομποτάδες με σκοπό να αποφασίσουν για το μέλλον του Αγώνα στην περιοχή της Φθιώτιδας. Στη σύσκεψη αυτή προσκλήθηκε και ο οπλαρχηγός της Υπάτης Μήτσος Κοντογιάννης, αλλά αυτός προφασιζόμενος ότι είναι ανέτοιμος αρνήθηκε να συμμετάσχει. Οι οπλαρχηγοί αποφάσισαν τη συνέχιση του αγώνα, τη θανάτωση όλων των συλληφθέντων μέχρι τότε Τούρκων αιχμαλώτων, την κατάληψη της Λαμίας και της Υπάτης, καθώς και την αναχαίτιση της μεγάλης τουρκικής στρατιάς προερχόμενης από τη Θεσσαλία , που με αρχηγούς τον Ομέρ Βρυώνη και Κιοσέ Μεχμέτ θα διήρχετο από τη Λαμία με προορισμό την Πελοπόννησο, για την καταστολή της Επανάστασης. Στις 18 Απριλίου οι τρεις οπλαρχηγοί με τη συνδρομή του Κοντογιάννη, ο οποίος τελικά πείστηκε να λάβει μέρος στην Εξέγερση, πολιόρκησαν την Υπάτη που την υπεράσπιζαν 800 Τούρκοι και Αλβανοί στρατιώτες. Οι εχθροί αντιστάθηκαν πεισματικά αλλά τελικά αναγκάστηκαν να διαπραγματευθούν την παράδοση της πόλης , η οποία όμως δεν έγινε ποτέ γιατί στο μεταξύ κατέφθασε η στρατιά των Ομέρ Βρυώνη και Κιοσέ Μεχμέτ και στρατοπέδευσε στον κάμπο του Λιανοκλαδιού. Έτσι ούτε η Υπάτη καταλήφθηκε , αλλά και ούτε η επίθεση εναντίον της Λαμίας πραγματοποιήθηκε έγκαιρα, λόγω κωλυσιεργίας του Κοντογιάννη. Οι οπλαρχηγοί διασκορπίστηκαν και ο Αθανάσιος Διάκος βρήκε μαρτυρικό θάνατο στην Αλαμάνα. Οι επόμενες πολεμικές συγκρούσεις καταγράφονται την άνοιξη του 1822. Η πολυάριθμη στρατιά του Δράμαλη που κατέβαινε από τη Λάρισα προς την Πελοπόννησο, στρατοπέδευσε για λίγο διάστημα στον φθιωτικό κάμπο. Τον Απρίλιο οι οπλαρχηγοί Πανουργιάς, Κοντογιάννης, Σκαλτσοδήμος και Σαφάκας επιχείρησαν ξαφνική νυχτερινή έφοδο στην Υπάτη για να συλλάβουν ζωντανό το Δράμαλη, που ξεκουραζόταν εκεί και παραλίγο να τα καταφέρουν. Το Μάιο οι Σκαλτσοδήμος, Δυοβουνιώτης, Σαφάκας, Κοντογιανναίοι, Γιολδασαίοι , με τη συνδρομή του Μωραϊτη οπλαρχηγού Νικηταρά και με 3.000 στρατιώτες επιχείρησαν κατάληψη της Υπάτης. Ο Δράμαλης όμως έριξε στη μάχη άφθονο στρατό και ματαίωσε τα σχέδια των Ελλήνων τους οποίους και διασκόρπισε στα γύρω βουνά. Η Υπάτη ήταν πολύ καλά οχυρωμένη από τους Τούρκους γιατί βρισκόταν σε πλεονεκτική στρατηγική θέση, καθόσον ήλεγχε τη διάβαση από τη Φθιώτιδα προς τη Βοιωτία και τη Φωκίδα και αντίστροφα. Στη συνέχεια ο Δράμαλης διέταξε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην ευρύτερη περιοχή για να την απαλλάξει από τους επαναστάτες, ώστε απερίσπαστος να συνεχίσει το δρόμο του προς το Μωριά. Ο Μήτσος Κοντογιάννης, ο Ανδρίτσος Σαφάκας και άλλοι μικρότεροι καπεταναίοι, όπως ο Χαλμούκης, ο Φαρμάκης, ο Πιστιόλης και ο Σελιανίτης Αντρέας Σπανός, κατέφυγαν στη Σέλιανη (τα σημερινά Μάρμαρα), οχύρωσαν το χωριό και περίμεναν τα τούρκικα αποσπάσματα. Οι μάχες κράτησαν 8 μέρες και τελικά οι Τούρκοι έκαμψαν την αντίσταση των υπερασπιστών και προέβησαν σε λεηλασίες και καταστροφές. (βλ. Η μάχη της Σέλιανης) Τον Αύγουστο του ιδίου έτους,ισχυρή τουρκική δύναμη επιχείρησε να διασχίσει το Μακρυκάμπι για να φθάσει στη Φωκίδα, αλλά βρήκε το δρόμο κλειστό και αναγκάστηκε να γυρίσει πίσω και να αλλάξει διαδρομή. Το Μακρυκάμπι είναι ένα πανέμορφο οροπέδιο πάνω στην Οίτη και τα χρόνια εκείνα χρησιμοποιήθηκε ως λημέρι των Κοντογιανναίων και των οπλαρχηγών Λιδωρικίου Σκαλτσοδήμου και Κραβάρων Σαφάκα (καταγόταν από τη Μπρούφλιανη). Οι ιστορικοί της Επανάστασης αναφέρουν μάχες στο Μακρυκάμπι τον Ιούνιο και Ιούλιο του 1824 και το 1827. Οι ιστορικοί επίσης αναφέρουν μάχες το 1823 και 1824 στο Αγά (σημερινή Σπερχειάδα) και στο Κλωνί εναντίον του Τελεχά Μπέη. Οι Κοντογιανναίοι διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην περιοχή μας κατά τη διάρκεια του Αγώνα. Ο Μήτσος Κοντογιάννης ήταν η ψυχή της Επανάστασης στην επαρχία του Πατρατζικίου. Κατηγορήθηκε από πολλούς ότι καθυστέρησε να λάβει μέρος σ΄ αυτήν. Όμως πολέμησε με ηρωϊσμό σε πολλές μάχες και μάλιστα κλείστηκε, παρά τη μεγάλη ηλικία του, στο Μεσολόγγι, παίρνοντας μέρος στην Έξοδο. Δαπάνησε μεγάλα ποσά στον Αγώνα και πέθανε το 1847 στην Άνω Καλλιθέα, σε βαθιά γηρατειά. Κοντά του πολέμησαν με γενναιότητα τα παιδιά του Βαγγέλης και Νικολός (σκοτώθηκε το 1823), καθώς και τ' ανίψια του Νικολάκης και Σπύρος. Ο τελευταίος, που σκοτώθηκε το 1825 μέσα στο Μεσολόγγι, θεωρείται ως κυρίως υπεύθυνος για το ξεκλήρισμα των Χαντζισκαίων του Μαυρίλλου. Στα μετεπαναστατικά χρόνια απόγονοί των διετέλεσαν δήμαρχοι Σπερχειάδος και βουλευτές. Το Σεπτέμβριο του 1828, ισχυρή δύναμη 3.000 Τουρκαλβανών με αρχηγό τον Ασλάμπεη, ξεκίνησε από το Πατρατζίκι με προορισμό να απελευθερώσει τους πολιορκημένους Τούρκους της Λουμποτινάς (σημερινή άνω Χώρα), πρωτεύουσας των Κραβάρων. Σχεδίαζαν να φτάσουν εκεί δια μέσου Γαρδικίου και Γραμμένης Οξυάς τσακίζοντας στο πέρασμά τους κάθε ελληνική αντίσταση. Στο διάσελο της Οξυάς τους επιτέθηκε με 400 άντρες ο Σουλιώτης χιλίαρχος Κίτσος Τζαβέλας, που είχε εντολή από το Δημήτριο Υψηλάντη να απελευθερώσει πάση θυσία τις περιοχές Κραβάρων και Λιδωρικίου. Η μάχη κράτησε 4 ώρες , οι Τουρκαλβανοί νικήθηκαν και υποχώρησαν προς το Γαρδίκι, ανασυντάχθηκαν στου Βλαχιώτη το μνήμα και συνέχισαν την πορεία τους δυτικότερα, αφήνοντας πίσω τους 100 νεκρούς και πολλούς τραυματίες. (βλ. Οξυά και Σαράνταινα). Στη συνέχεια ο Τζαβέλας με το χιλίαρχο Γιάννη Σκρέτα κατέβηκαν προς τη Φθιώτιδα, ενώθηκαν με το Βαγγέλη Κοντογιάννη και κατέλαβαν όλη την περιοχή, νότια του Σπερχειού και δυτικά της Βίστριζας, υλοποιώντας την εντολή του Κυβερνήτη Καποδίστρια να απελευθερωθούν όσο το δυνατόν περισσότερες περιοχές, εν όψει των διαπραγματεύσεων με τους Τούρκους για τα σύνορα του ανεξάρτητου νεοελληνικού κράτους. Μετά τη μάχη της Πέτρας (12 Απριλίου 1829) και την υπογραφή στο Λονδίνο από τις Μεγάλες Δυνάμεις του Πρωτοκόλλου για την κατάπαυση των εχθροπραξιών (3-2-1830), η κατάσταση στην κοιλάδα του Σπερχειού ήταν συγκεχυμένη. Όρια δεν είχαν ακόμη χαραχτεί, Τούρκοι εισέρχονταν σε απελευθερωμένα ελληνικά εδάφη και αντιστρόφως, ενώ συμμορίες ληστών λήστευαν τουρκικά χωριά. Ο Καποδίστριας έστειλε τον Κων/νο Μεταξά, ως έκτακτο επίτροπο ανατολικής Στερεάς, ο οποίος κατόρθωσε να επιβάλει την τάξη. Ευρισκόμενος ο Μεταξάς, τον Οκτώβριο του 1829 στη Σέλιανη, συγκάλεσε επαρχιακή συνέλευση και σύστησε την Επαρχιακή Ελληνική Δημογεροντία Πατρατζικίου, η οποία θα διοικούσε τον τόπο που βρισκόταν σε ελληνικά χέρια εν ονόματι της Ελληνικής Κυβερνήσεως. Την αποτέλεσαν οι Κωνσταντής Γαρδίκης, Χριστόφορος Τζιάπης, Ιωάννης Ζυγούρης και Νίκος Φτέρης, ο οποίος διορίστηκε από το Μεταξά και ειρηνοδίκης. Η έδρα της Δημογεροντίας μεταφέρθηκε λίγους μήνες αργότερα στη Φτέρη και τον Οκτώβριο του 1830 στο Αγά. Η ολοκλήρωση της ανεξαρτησίας της Φθιώτιδας καθυστέρησε αρκετά γιατί οι Τούρκοι επέμειναν να κρατήσουν το Ζητούνι και τα σύνορα όσο το δυνατόν νοτιότερα. Ο εύφορος φθιωτικός κάμπος και η θέση- κλειδί του Ζητουνίου, έκαναν την ομώνυμη επαρχία φιλονικούμενη περιοχή. Χρειάστηκαν πολύμηνες και σκληρές διαπραγματεύσεις και διαβουλεύσεις ώστε να οριστούν τα τελικά σύνορα μεταξύ Τουρκίας και ελληνικού Βασιλείου. Το τελευταίο και οριστικό πρωτόκολλο υπογράφτηκε στο Λονδίνο στις 18/30 Αυγούστου 1832 και καθόριζε ότι το προς βορράν έδαφος του νομού και της Ελλάδος έφτανε ως την κορυφή της Όθρης και έβγαινε στην κορυφή του Τυμφρηστού (γραμμή Παγασητικού- Αμβρακικού). Για να μείνει στην ελληνική Επικράτεια και η βόρεια περιοχή του Σπερχειού, πληρώθηκαν στους Τούρκους 10.000.000 γρόσια επιπλέον του ποσού των 30.000.000, που είχαν συμφωνηθεί να πληρωθούν ως αποζημίωση με σύνορα όμως το Σπερχειό ποταμό. Στις 14/26 Δεκεμβρίου του ιδίου έτους, η Οθωμανική Πύλη αποδέχτηκε την τελική ρύθμιση των ελληνοτουρκικών συνόρων. Στις 10 Φεβρουαρίου 1833 και αφού είχαν καθοριστεί τα όρια λεπτομερώς από μεικτή επιτροπή, εκδόθηκε β.δ. «περί καταλήψεως της Φθιώτιδας», σύμφωνα με τη χαραχθείσα οροθετική γραμμή. Στις 28 Μαρτίου, ελληνικά στρατεύματα απελευθέρωσαν το Ζητούνι και η περιοχή μας, απελευθερωμένη με τα όπλα από το 1828, συμπεριλήφθηκε τελικά στο νεοελληνικό κράτος. Σε άλλο κεφάλαιο ο αναγνώστης θα βρει κατάλογο αγωνιστών του 1821. Τους αντιγράψαμε από το πολύ αξιόλογο βιβλίο του συμπατριώτη συγγραφέα κ. Νίκου Αντωνόπουλου «Η Δυτική Φθιώτιδα στη φωτιά του 21», προϊόν μακρόχρονης έρευνας στα Γενικά Αρχεία του Κράτους και στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Περίοδος 1833-1881 Με την άφιξη του νεαρού βασιλιά Όθωνα, άρχιζε η μεγάλη προσπάθεια ανόρθωσης του κράτους. Την περίοδο αυτή την περιοχή μας απασχόλησε σημαντικά το γαιοκτησιακό καθεστώς, το πρόβλημα δηλαδή διαδοχής της κυριότητας. (Βλέπε το σχετικό κεφάλαιο) Η περιοχή μας, σαν παραμεθόριος, δεινοπάθησε την περίοδο εκείνη από τη ληστοκρατία. Έργο των ληστών, που έβρισκαν καταφύγιο στο τουρκικό έδαφος ή και σε νομάδες κτηνοτρόφους, ήταν οι αρπαγές, οι απαγωγές, οι λεηλασίες και οι φόνοι. Το επίσημο τότε κράτος προσπάθησε με τα όπλα αλλά και με νομοθετικά μέτρα να την καταπολεμήσει. Το 1833 ιδρύθηκε η Χωροφυλακή, το 1835 η Φάλαγγα- στην οποία εντάσσονταν κυρίως καπετάνιοι και αγωνιστές του 21- και το 1838 το Στρατοδικείο Λαμίας, για την εκδίκαση υποθέσεων ληστείας. Ένα από τα χαρακτηριστικότερα κρούσματα ληστείας σημειώθηκε στο Γαρδίκι, τον Ιανουάριο του 1868. Η συμμορία του Αρβανιτάκη συνέλαβε ομήρους το δάσκαλο και τους μαθητές του σχολείου, ζητώντας λύτρα από τους γονείς. Αφού σκότωσαν δύο παιδιά, οι ληστές απελευθέρωσαν τελικά τους αιχμαλώτους. Άλλες συμμορίες που έδρασαν στην περιοχή μας ήταν του Καλαμάτα, του Κολότσου, του Φονιά, του Μπέλεχα, του Κελεπούρη, του Αγραφιώτη κ.α. Στα ιστορικά γεγονότα εκείνης της περιόδου επίσης καταγράφονται το κίνημα φιλελεύθερων αξιωματικών της Φθιώτιδας το 1848 κατά της Οθωνικής Μοναρχίας και η εισβολή, το 1854, εθελοντών αξιωματικών της Φάλαγγας και αγωνιστών του 21 στη θεσσαλία, με σκοπό την απελευθέρωσή της. Και στις δύο αυτές αποτυχημένες απόπειρες συμμετείχε και ο συνταγματάρχης Βαγγέλης Κοντογιάννης. Περίοδος 1881-1940 Το Μάρτιο του 1881, το Συνέδριο του Βερολίνου, που συνήλθε μετά τη λήξη του ρωσοτουρκικού πολέμου (1877-1878), αποφάσισε την παραχώρηση της Θεσσαλίας-πλην της Ελασσόνας- στην Ελλάδα. Έτσι η οροθετική γραμμή μετατοπίστηκε από την Όθρη βορειότερα. Τον Απρίλιο του 1897, η πατρίδα μας επιπόλαια και ανέτοιμη επιτέθηκε στην Τουρκία. Ο ολιγάριθμος και ανοργάνωτος στρατός μας γρήγορα υποχώρησε και ένα μεγάλο τμήμα Θεσσαλών προσφύγων πλημμύρισε τη Φθιώτιδα. Αρκετοί από αυτούς εγκαταστάθηκαν για πολλές μέρες στη Φτέρη, προκαλώντας μεγάλες ζημιές στη γεωργική καλλιέργεια της περιοχής. Κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα (1904-1908) πολλοί συμπατριώτες μας κατατάχθηκαν εθελοντές στα σώματα των Μακεδονομάχων και αρκετοί έχασαν και τη ζωή τους. Στους νικηφόρους Βαλκανικούς πολέμους (1912-13), αλλά και στην άτυχη Μικρασιατική Εκστρατεία (1919-22), εκατοντάδες αξιωματικοί και οπλίτες έδωσαν το παρόν στο εθνικό προσκλητήριο, με πολλούς νεκρούς και τραυματίες. Περίοδος 1941-44 Στο έπος του 40, κληρωτοί και έφεδροι συμπατριώτες μας, όπως όλοι οι Έλληνες, έκαναν το καθήκον τους στα ηπειρωτικά και αλβανικά βουνά. Διοικητής της Στρατιάς Ηπείρου ήταν τότε ο Ιωάννης Πιτσίκας, από την Άνω Καλλιθέα. Το ίδιο και στα οχυρά της Μακεδονίας, κατά τη γερμανική επίθεση. Στις 20 Απριλίου του 1941, ανήμερα του Πάσχα, οι Γερμανοί έμπαιναν στη Λαμία και άρχιζε για ολόκληρη τη Φθιώτιδα η διπλή Κατοχή. Στο μεγαλύτερο διάστημα της γερμανοϊταλικής Κατοχής η περιοχή μας βρισκόταν υπό τον έλεγχο του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Στη Σπερχειάδα, από την άνοιξη του 1941 μέχρι την άνοιξη του 1942, στρατοπέδευε ένα ιταλικό τάγμα ιππικού, που αντικαταστάθηκε από ένα γερμανικό. Από το φθινόπωρο, το γερμανικό αυτό τάγμα είχε έδρα το Καστρί. Στο διάστημα αυτό, στη Σπερχειάδα και στα γύρω χωριά, είχαν αρχίσει μυστικά οι διεργασίες για οργανωμένη αντίσταση κατά των κατακτητών και των ντόπιων συνεργατών τους. Κορυφώθηκαν το Μάιο του 1942, όταν στην Καλύβα του Στεφανή, 2 χλμ. βόρεια της Σπερχειάδας, σχηματίστηκε ο πρώτος πυρήνας της οργανωμένης ένοπλης αντίστασης. Πρωτεργάτες ο Θανάσης Κλάρας (Άρης Βελουχιώτης), οι Σπερχειαδίτες Φώτης Μαστροκώστας (Θάνος) και Στέφανος Στεφανής, καθώς και οι Νίκος Λέβας, Βασίλης Ξηροτρούλιας. Το ιστορικό αυτό γεγονός, αποτέλεσε την κύρια αιτία για να αναγνωρισθεί το 1989, από την κυβέρνηση Εθνικής Συμφιλίωσης Τζανή Τζανετάκη, η Κοινότητα Σπερχειάδας σε δήμο, με το π.δ. 595/21-12-1989, για λόγους ιδιαίτερης ιστορικής σημασίας. Πολλοί ήταν αυτοί που ακολούθησαν τον Βελουχιώτη ή πλαισίωσαν τα εφεδρικά και ένοπλα τμήματα του ΕΛΑΣ, καθώς και τις μυστικές αντιστασιακές ομάδες και οργανώσεις. Μέχρι τις αρχές του 1943, δεν είχαμε στην περιοχή μας αξιόλογες στρατιωτικές επιχειρήσεις και συμπλοκές. Στις 10 Μαρτίου του '43, αντάρτες του ΕΛΑΣ έφεραν στη Σπερχειάδα αιχμαλώτους τους Σαράφη, Κωστόπουλο, Κωστορίζο-ηγετικά στελέχη ένοπλων αντιστασιακών οργανώσεων- με τους συντρόφους τους. Την άλλη μέρα οι Σαράφης, Κωστόπουλος οδηγήθηκαν στο αρχηγείο του ΕΛΑΣ, ενώ ο αεροπόρος Κωστορίζος με 3 συντρόφους του παραπέμφθηκαν σε δίκη, με την κατηγορία της επιορκίας και λιποταξίας. Στο ανταρτοδικείο, που είχε στηθεί στο καφενείο του Κοκαλιά, η δίκη κράτησε 3 μέρες και καταδικάστηκαν όλοι σε θάνατο. Εκτελέστηκαν , πλην ενός, στην Άνω Καλλιθέα, μαζί με 4 ζωοκλέφτες. Η πρώτη μεγάλη γερμανική επιδρομή εκδηλώθηκε τον Απρίλιο, σε αντίποινα της εκτέλεσης 11 Γερμανών αξιωματικών και στρατιωτών στην Κολοκυθιά. Ήταν φρουροί στο ξυλουργικό εργοστάσιο Πλατυστόμου και είχαν συλληφθεί από τους αντάρτες. Οι επιδρομείς, αφού έκαψαν κάποια σπίτια στη Μακρακώμη, έφθασαν και στην έρημη από κατοίκους Σπερχειάδα, πυρπόλησαν λίγα σπίτια και αποχώρησαν. Οι Σπερχειαδίτες, σε όλες τις επιδρομές, εγκατέλειπαν τα σπίτια τους και κατέφευγαν για ασφάλεια στις πλαγιές του Γουλινά και στα γύρω ορεινά χωριά. Στα μέσα περίπου του 1943, με απόφαση της επιτροπής του ΕΑΜ Στερεάς, μαζεύτηκαν στο Γαρδίκι νομικοί απ' όλη τη Στερεά Ελλάδα για να ρυθμίσουν το θέμα της Λαϊκής Εξουσίας. Θεσπίστηκαν μεταξύ των άλλων τότε, οι θεσμοί του Συμβουλίου Λαϊκής Αυτοδιοίκησης, της Λαϊκής Δικαιοσύνης και των διαφόρων Λαϊκών Επιτροπών (με αρμοδιότητα την επισιτιστική, τη σχολική την εκκλησιαστική μέριμνα και λαϊκή ασφάλεια των ελεύθερων περιοχών). Από το καλοκαίρι επίσης το Γαρδίκι ήταν το κέντρο της Ελεύθερης Ελλάδας, αφού εκεί είχε την έδρα της η 13η Μεραρχία του ΕΛΑΣ, το Τάγμα Θανάτου και πολλές άλλες βοηθητικές υπηρεσίες. Στις 11 Νοεμβρίου, γερμανικό σύνταγμα από τη Λαμία, που είχε προορισμό το Καρπενήσι και αποστολή την αποδιοργάνωση των αντάρτικων ομάδων της δυτικής Φθιώτιδας και τη συλλογή του οπλισμού των Ιταλών, που είχαν στο μεταξύ παραδοθεί, στο πέρασμά του από τη Σπερχειάδα και τα γύρω χωριά, έκαψε σπίτια και σκότωσε άμαχους. Το Μάιο του 1944, επίλεκτη γερμανική μονάδα με γερμανοτσολιάδες και μαύρους(Μαροκινούς), επιχείρησε αιφνιδιαστική επίθεση στη Μακρακώμη και στη Σπερχειάδα, όπου παρέμεινε λίγες μέρες, προβαίνοντας σε βιαιοπραγίες σε βάρος των λίγων αμάχων που είχαν απομείνει εκεί. Τελικά εκδιώχτηκαν από το 42ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ που κατέφθασε από το Μαυρολιθάρι. Στις 18 Ιουνίου του 1944, τμήματα των Ες Ες, από αυτά που είχαν πάρει μέρος στη σφαγή του Διστόμου και της Υπάτης, επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά στη Σπερχειάδα, με την υποστήριξη πυροβολικού. Οι Σπερχειαδίτες δεν πρόλαβαν να απομακρυνθούν και κρύφτηκαν στα σπίτια και στα υπόγεια. Ο λόχος των ανταρτών που υπεράσπιζε την κωμόπολη αμύνθηκε μέχρι το μεσημέρι. Όταν έσβησε και η τελευταία εστία αντίστασης, οι Γερμανοί συνέλαβαν όλους σχεδόν τους άντρες και τα γυναικόπαιδα και στη συνέχεια ανατίναξαν και πυρπόλησαν τα περισσότερα σπίτια και κτίρια. Πάνω από τριάντα άμαχοι σκοτώθηκαν ή κάηκαν, ενώ από θαύμα γλίτωσαν και οι τριακόσιοι περίπου αιχμάλωτοι. Η τελευταία μεγάλη γερμανική επιδρομή έγινε τον Αύγουστο. Οι Γερμανοί με πολυάριθμη και επίλεκτη δύναμη πραγματοποίησαν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις ευρείας εκτάσεως σε ολόκληρη τη Δυτική Φθιώτιδα, που κράτησαν περίπου 10 μέρες. Προξένησαν μεγάλες καταστροφές στη Σπερχειάδα και σε πολλά χωριά, κυρίως έκαψαν σπίτια, σοδειές και γεννήματα. Στις 12 Αυγούστου, τα Ες Ες συνέλαβαν στον Άγιο Δημήτριο Κλωνίου 32 πατριώτες από τη Σπερχειάδα και το Κλωνί και τους οδήγησαν στις φυλακές της Γκεστάπο, στη Λαμία. Γλίτωσαν την εκτέλεση με παρέμβαση του Σπερχειαδίτη αυτοκινητιστή Κώστα Τσαρούχα και του γιατρού Λουκά Τσαγκάρη προς το Γερμανό φρούραρχο Λαμίας. Η περιοχή μας απαλλάχτηκε από τη γερμανική κατοχή στις 18 Οκτωβρίου του 1944, τη μέρα που οι κατακτητές αποχώρησαν από τη Λαμία. Το φθινόπωρο του '43, μετά την παράδοση των Ιταλών στους πρώην συμμάχους τους Γερμανούς, ήρθαν στη Σπερχειάδα και στα γύρω χωριά πάνω από 100 Ιταλοί στρατιώτες, οι οποίοι φιλοξενήθηκαν για ένα εικοσάμηνο περίπου από ντόπιες οικογένειες. Σημαντική για την περιοχή, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, ήταν και η συμβολή του εφεδρικού Συντάγματος του ΕΛΑΣ Δυτικής Φθιώτιδας. Το πλαισίωναν μόνιμοι και έφεδροι αξιωματικοί, με διοικητή το Σπερχειαδίτη ταγματάρχη του Ελληνικού Στρατού Θανάση Παπαγιαλιά και το οποίο πριν από κάθε επιδρομή ή επιχείρηση πραγματοποιούσε επιστράτευση. Είχε κατά καιρούς έδρα τη Σπερχειάδα, το Γαρδίκι, τη Φτέρη, τη Λαμία, την Καλοσκοπή Φωκίδας και η δύναμή του έφτανε μέχρι τους 1500 άντρες. Από τα αρχεία του εφεδρικού συντάγματος παραθέτουμε πίνακα με τα θύματα και τις καταστροφές που προξένησαν οι Ιταλογερμανοί στην περιοχή μας. (Κώστα Καραγιώργου «Η Ρούμελη στις φλόγες», Αθήνα1979, σελ. 291-292) : Χωριά Πυρποληθέντα σπίτια Καμένοι αχυρώνες εκτελεσμένοι πολίτες Σπερχειάδα 700 35 Παλιοβράχα 180 9 Κλωνί 75 4 Λευκάδα 136 122 1 Φτέρη 118 2 Καμπιά 51 Άνω Καλλιθέα 10 Κάτω Καλλιθέα 7 Δίλοφο 29 Μεσοποταμία 2 Ανατολή 53 2 Γαρδίκι 94 74 Πίτσι 5 4 Κανάλια 1 3 Άγιος Σώστης 2 Περιβόλι 6 Περίοδος 1945-49 Η απελευθέρωση από τη γερμανική κατοχή βρήκε τον ελληνικό λαό διχασμένο, σε μια στιγμή που περισσότερο από κάθε άλλη φορά χρειαζόταν ομόνοια και ενότητα. Από τα χρόνια ακόμα της Κατοχής η εθνική αντίσταση δεν ήταν ενωμένη. Είχαν αρχίσει προστριβές που κατέληξαν σε διαμάχες ανάμεσα στις παρατάξεις, τις οποίες υπέθαλψαν και οι σύμμαχοι, αφού ο καθένας τους ενδιαφερόταν να εξασφαλίσει για λογαριασμό του την επιρροή του στην Ελλάδα, μετά τη λήξη του πολέμου. Μοιραία επακολούθησε ο τραγικός για την πατρίδα εμφύλιος του 1944-45 και 1946-49. Η περιοχή μας, όπως όλη η ύπαιθρος χώρα, προσπαθούσε σπασμωδικά να ξαναβρεί τον ειρηνικό και ανοδικό ρυθμό της, μέσα στο μαρασμό και τα ερείπια. Η συμμαχική βοήθεια(ΟΥΝΡΑ), που αποτελούνταν κυρίως από τρόφιμα, πρώτες ύλες και μέσα μεταφορών, παρόλες τις αδικίες κατά την κατανομή της, ανακούφιζε κάπως τους ταλαιπωρημένους κατοίκους. Το κλίμα της αβεβαιότητας και της ανασφάλειας το τροφοδοτούσαν οι συχνές εμφανίσεις παρακρατικών ομάδων, οι οποίες με την ανοχή του επίσημου κράτους επιδίδονταν σε βίαιες και τρομοκρατικές πράξεις, πολλές φορές σε βάρος αθώων πολιτών. Μέχρι το Σεπτέμβριο του 1947, δυνάμεις του κυβερνητικού στρατού και αντάρτικες δυνάμεις αλληλοδιαδέχονταν η μία την άλλη στην περιοχή και η Σπερχειάδα θεωρούνταν «νεκρή ζώνη». Από την πλευρά των ανταρτών, ολόκληρη περιοχή ανήκε στη ζώνη ευθύνης της 2ης μεραρχίας του Δημοκρατικού Στρατού, με διοικητή τον υποστράτηγο Διαμαντή(Γιάννη Αλεξάνδρου). Τη Σπερχειάδα και την ευρύτερη περιοχή της υπεράσπιζαν, εκτός από δυνάμεις του κυβερνητικού στρατού, δυνάμεις της Χωροφυλακής, ΜΑΥ(Μονάδες Ασφαλείας Υπαίθρου) και το ΑΜΑΚ( Ανεξάρτητο Μεταβατικό Απόσπασμα Κρανιά). Το αποτελούσαν έφεδροι αξιωματικοί και πρώην αντάρτες και το συγκρότησε ο αν/χης του Εθνικού Στρατού Αριστείδης Κρανιάς. Από το φθινόπωρο του 1946 μέχρι το Μάιο του 1947, στην ορεινή περιοχή σημειώθηκαν αρκετές μάχες και συμπλοκές με πολλούς νεκρούς και τραυματίες. Η πρώτη μεγάλη επίθεση του Δημοκρατικού Στρατού κατά της Σπερχειάδας σημειώθηκε τη νύχτα της 7 προς 8 Φεβρουαρίου του 1947. Αποκρούστηκε με επιτυχία από τους αμυνόμενους με συνολικό απολογισμό 32 νεκροί και δεκάδες τραυματίες και αιχμάλωτοι και από τις δύο πλευρές(Κρανιά Αριστείδη: «Αντί του μάνα χολήν» Αθήνα 1973, σελ. 58-59). Η δεύτερη μεγάλη επίθεση κατά της Σπερχειάδας πραγματοποιήθηκε αιφνιδιαστικά τη Μεγάλη Παρασκευή. Οι αντάρτες έκαμψαν την αντίσταση της φρουράς, μπήκαν στην κωμόπολη και φεύγοντας άδειασαν και τις αποθήκες της ΟΥΝΡΑ. Είναι αδιευκρίνιστος ακόμα ο αριθμός των ανταρτών, των χωροφυλάκων και των αμάχων που σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν. Από το καλοκαίρι του 1947 άρχισε η σταδιακή εκκένωση των ορεινών χωριών της Σπερχειάδας, στα πλαίσια εφαρμογής κυβερνητικού σχεδίου. Όλοι σχεδόν οι κάτοικοι κατέφυγαν στη Σπερχειάδα. Σύμφωνα με στοιχεία του Γραφείου Πρόνοιας Λαμίας, οι «ανταρτόπληκτοι» που φιλοξενήθηκαν στην κωμόπολη από το 1947 μέχρι τα μέσα του 1949 έφθασαν στους 11.589. Διέμειναν σε άδεια σπίτια και αποθήκες καθώς και σε παράγκες και πρόχειρους καταυλισμούς που στήθηκαν για το σκοπό αυτό στην τοποθεσία «Καναπίτσα». Από τις αρχές του 1948 στρατοπέδευαν στη Σπερχειάδα μεγάλες δυνάμεις του κυβερνητικού στρατού και οι συγκρούσεις με τους αντάρτες άρχισαν να πυκνώνουν. Εντάθηκαν από το Μάιο του 1949, με τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις μονάδων του Α΄ Σώματος Στρατού και έληξαν ουσιαστικά με το θάνατο του Διαμαντή, στις 21-6-1949, κοντά στα Μάρμαρα. Το τέλος του Εμφυλίου(Αύγουστος 1949), βρήκε τη χώρα με βαθιές πληγές, που πέρασαν πολλά χρόνια για να επουλωθούν. Εκατοντάδες συμπατριώτες μας σκοτώθηκαν, εκτελέσθηκαν ή πέθαναν στη φυλακή και στην εξορία. Μετά τις καταστροφές, τις κάθε είδους δυστυχίες, τα πένθη και τις περιπέτειες που έζησαν οι κάτοικοι της περιοχής μας, ήρθε η εποχή της ηρεμίας και ανασυγκρότησης. Οι περισσότεροι κάτοικοι των ορεινών χωριών «επαναπατρίσθηκαν», τα ερειπωμένα σπίτια ανακατασκευάστηκαν και καινούρια άρχισαν να χτίζονται, με χρήματα του «Σχεδίου Μάρσαλ» και τη βοήθεια του κράτους. Έργα υποδομής και ανάπτυξης άρχισαν να ζωντανεύουν την κατεστραμμένη οικονομία. Μια καινούρια σελίδα άρχιζε... Βιβλιογραφία Αβραάμ Κώστας: «Αινιάνες». Περιοδικό «Στερεά Ελλάς». Αθήνα 1970. Βορτσέλα Ιωάννη: « Η Φθιώτις», Αθήνα 1907 Δακορώνια Φανουρία: «Ιστορική και αρχαιολογική ανασκόπηση της κοιλάδας του Σπερχειού». Εφημ. « Λαμιακός τύπος». Λαμία 1996. « Μάρμαρα. Τα υπομυκηναϊκά νεκροταφεία των τύμβων». Αθήνα 1987. Κανέλλου Βασιλείου: « Η Σπερχειάδα», Σπερχειάδα 1997 Νάτσιου Δημητρίου: «Χρονολόγιο της Λαμίας» ,Λαμία 1997 Παπαναγιώτου Τρ.: «Ιστορία και μνημεία της Φθιώτιδας», Αθήνα 1971 Τσώνη Παναγιώτη: «ο νομός Φθιώτιδας», Αθήνα 1983 Ιστορική-αρχαιολογική έρευνα Schurmann Wolfang dr Φθιωτική Λαογραφία-Βιβλιογραφική Απόπειρα

Του Γιώργου Παν. Σταυρόπουλου Αν υπάρχει ένας τομέας στη Φθιωτική Γραμματεία ο οποίος παρουσιάζει μεγάλη δυσκολία στη βιβλιογραφική καταγραφή του, αυτός είναι της Λαογραφίας. Κι αυτό γιατί, τις τελευταίες δεκαετίες, πλήθος είναι τα σχετικά δημοσιεύματα, κυρίως, στα πολυάριθμα συλλογικά έντυπα που κυκλοφορούν σήμερα ή έχουν εκδοθεί κατά το πρόσφατο παρελθόν.Η άνθηση της έκδοσης τέτοιων εντύπων οφείλεται στο γεγονός της σταδιακής εγκατάλειψης των ελληνικών χωριών χάριν των πόλεων. Η εγκατάσταση στα αστικά κέντρα, όχι πάντα επιθυμητή, δημιουργεί συναισθήματα νοσταλγίας για την πατρώα γη, τα οποία εκδηλώνονται με πολλούς τρόπους, μεταξύ των οποίων και η καταγραφή ηθών, εθίμων, εικόνων, βιωμάτων, αναμνήσεων. Δημιουργεί, επίσης, την επιθυμία, κάποιας μορφής, συνέχειας της ζωής του χωριού και διατήρησης των δεσμών των κατοίκων, η οποία απαιτεί συνδετικούς κρίκους και διαύλους επικοινωνίας μεταξύ των διάσπαρτων, ανά την Ελλάδα (και όχι μόνο), μελών κάθε κοινότητας. Αυτό επιτυγχάνεται με την ίδρυση συλλόγων, την έκδοση εφημερίδων, περιοδικών και βιβλίων και τη διοργάνωση ποικίλων εκδηλώσεων. Τα έντυπα αυτά, εξ ορισμού νοσταλγικά και "σωστικά" του παρελθόντος, φιλοξενούν με ευχαρίστηση τέτοια κείμενα και φωτογραφίες, τα οποία διαβάζονται με ενδιαφέρον από τους "συγχωριανούς", καθώς αναφέρονται σε κοινές εικόνες και βιώματα και αγγίζουν κοινές χορδές ευαισθησίας και νοσταλγίας. Από αυτά δεν λείπει και το ενδιαφέρον για τη βελτίωση της σημερινής κατάστασης των φθιωτικών χωριών και ο αγώνας για τη διατήρησή τους, με όποια μορφή επιτρέπουν οι επικρατούσες συνθήκες. Το δύσκολο, λοιπόν, του εγχειρήματος του βιβλιογράφου είναι δεδομένο, αλλά μαζί και άκρως ελκυστικό, γιατί έχει να κάνει με έναν απέραντο πλούτο θεμάτων, πληροφοριών, συναισθημάτων, προσεγγίσεων, τρόπου γραφής. Για αυτό το λόγο αποφασίσαμε τη δημοσίευση αυτού του βιβλιογραφικού σχεδιάσματος, «αψηφώντας» τις δυσκολίες που κρύβει. Το ονομάζουμε απόπειρα - σχεδίασμα, γιατί γνωρίζουμε το ελλιπές της προσπάθειάς μας, παρά τα, περίπου, 450 δημοσιεύματα που καταγράφουμε. Αυτά, ελπίζουμε ότι, θα αποτελέσουν μια καλή βάση δεδομένων πάνω στην οποία θα οικοδομηθεί ένα ισχυρό βιβλιογραφικό οικοδόμημα για τη Φθιώτιδα, χρήσιμο σε αναγνώστες και ερευνητές. Φυσικά, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι κι εμείς βασιστήκαμε σε προηγούμενες βάσεις δεδομένων, εμπλουτίζοντάς τες με τις δικές μας καταγραφές. Οι σελίδες των ΦΘΙΩΤΙΚΩΝ ΧΡΟΝΙΚΩΝ, που, πάντα, υποστηρίζουν τέτοιες προσπάθειες, θα μπορούσαν να αποτελέσουν την "έδρα" μιας τέτοιας, διαρκώς εποικοδομούμενης, βάσης δεδομένων. Σε κάθε θεματική ενότητα προηγείται η καταγραφή βιβλίων και ακολουθεί η καταγραφή άρθρων σε περιοδικά ή εφημερίδες. Η πλειονότητα αυτών των δημοσιευμάτων αναφέρονται εξ ολοκλήρου σε φθιωτικά θέματα. Συμπεριλάβαμε, όμως, και κάποια άλλα τα οποία αναφέρονται στη Φθιώτιδα, "παρεμπιπτόντως", με μικρές ή σημαντικότερες αναφορές. Τα περισσότερα από τα άρθρα αφορούν εργασίες που έχουν δημοσιευτεί μέχρι το έτος 2000. Για τα βιβλία η βάση που παρουσιάζουμε είναι πιο ενημερωμένη. Κάποια από τα δημοσιεύματα, είναι πιθανό, παλιότερα, να μην περιλαμβάνονταν στη θεματολογία της Λαογραφίας, πιστεύουμε ,όμως, ότι σήμερα η ματιά μας πρέπει να έχει μεγαλύτερη ευρύτητα και να υπερβαίνει τα όρια που ίσχυαν κατά το πaρελθόν. ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΑΠ Άνωθεν της πόλης [Λαμία 1998 -1999 ] Αντίσταση – «ΕΑΜ», περιοδικό ΑΣΦΕ Α' Συνέδριο Φθιωτικών Ερευνών, Λ.Υπάτης 1990,Πρακτικά Λαμία 1993 ΓΧ περιοδικό ΓΑΡΔΙΚΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΔΙΕΕ Δελτίο Ιστορικής Εθνολογικής Εταιρείας Ελλάδος ΔΧΑΕ Δελτίο Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας ΕΑ Εθνικός Αγών [εφημερίδα της Λαμίας/ ΕΑΝ = Εθνική Αντίσταση, περιοδικό ΕΕΒΣ Ελληνική Εταιρεία Βυζαντινών Σπουδών ΕΕΣΜ Ελληνική Εταιρεία Στερεολλαδικών Μελετών ΕΚ περιοδικό ΕΚΦΡΑΣΗ, Σύνδεσμος Φιλολόγων Φθιώτιδος-Λαμία ΕΛ Εν Λαμία [Λαμία 1999 ΙΑΕΝ Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας ΙΧΝ περιοδικό ΙΧΝΗΛΑΤΗΣ ΚΝ εφημερίδα ΚΩΣΤΑΛΕΞΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ (1974- συνεχίζεται); ΚΦ Καθημερινή Φθιώτιδα [εφημερίδα της Λαμίας] ΛΑ Λαϊκή Αναγέννηση [Λαμία 1986 - 1990] ΛΤ Λαμιακός Τύπος [εφημερίδα της Λαμίας] ΛΟΚΧ περιοδικό ΛΟΚΡΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΛΧ περιοδικό ΛΥΚΕΙΑΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, Λαμία ΜΠ περιοδικό ΜΑΘΗΤΙΚΟΙ ΠΑΛΜΟΙ, Λαμία 1985-1987 ΝΚ εφημ. ΝΕΑ ΤΟΥ ΚΑΛΛΙΔΡΟΜΟΥ ; ΝΠ = Τα Νέα της Παύλιανης, εφημερίδα [Λαμία 1983-1985] ΝΝ περιοδικό ΝΕΧΩΡΙΤΙΚΑ ΝΕΑ, Αθήνα.1970- συνεχίζεται ΠΡ Πνευματική Ρούμελη περ.[Λαμία 1980-85] ΠΛ Παιδεία και Λόγος [Λαμία 1977-1978] ΣΕ Στερεά Ελλάδα ΠΡ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΡΟΥΜΕΛΗ περ.[Λαμία 1980-85] ΠΣΦΙ Πρακτικά Συνεδρίων Φθιωτικής Ιστορίας ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΡΖ = Ρουμελιώτικη Ζωή ΡΗ περιοδικό ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΣΕ περιοδικό ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΣΙΠΕΔ Συνέδριο Ιστορίας- Πολιτισμού Επαρχίας Δομοκού 1997, Πρακτικά ΣΚΛ περιοδικό ΣΚΑΛΑΚΙ, Στυλίδα 1991-συνεχίζεται ΣτΕ περιοδικό Στερεολλαδική Εστία [Λαμία 1960- 62] ΤΛ περιοδικό ΤΟ ΛΥΧΝΑΡΙ, Κωσταλέξι ΥΠ περιοδικό ΥΠΑΤΗ, Αθήνα 1979- συνεχίζεται ΦτΟ εφημ. Φάρος της Όθρυος (Σπαρτιά) ΦΑ περιοδικό ΦΘΙΩΤΙΚΑ, Λαμία 1970 - 73 ΦΓ περιοδικό ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΦΔ = Φθιωτική Δημιουργία, περιοδικό [Λαμία 1984- 1985] ΦΘ περιοδικό ΦΘΙΩΤΙΔΑ, Λαμία 1955-1959 ΦτΚ Η Φωνή της Καστανιάς [Καστανιά 1980- ΦΛ περιοδικό ΦΘΙΩΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, 1992- συνεχίζεται ΦΣ περιοδκό ΦΘΙΩΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ, Λαμία 1978-1980 ΦΧ περιοδικό ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, Λαμία 1980- συνεχίζεται ΧΔ περιοδικό ΧΡΟΝΙΚΑ ΕΠΑΡΧΙΑΣΔΟΜΟΚΟΥ, (Αθήνα 1980 -συνεχίζεται) ΣΙΠΕΔ Συνέδριο Ιστορίας- Πολιτισμού Επαρχίας Δομοκού 1997, Πρακτικά ΤΘΙ Τιθόρα Ι [Αθήνα 1991] ΒΙΒΛΙΑ 1.Αναγνωστόπουλος Ξ.· Ιστορία της Υπάτης, Αθήνα 1959 2. Αναγνωστόπουλος Ν. • Παράνομος Τύπος της δραματικής Κατοχής 1941-44, Αθήναι 1960 3.Ανταίος Π. •Συμβολή στην ιστορία της Ε.Π.Ο.Ν. , Αθήνα 1977 4.Αποστολόπουλος Β. • Το χρονικό μιας Εποποιίας- ο ΔΣΕ στη Ρούμελη, ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ /1998 5.Αποστολόπουλος Ν. Θεόδωρος· Ομβριακή (η ιστορική, οικονομική, δημογραφική και λαογραφική διαδρομή της .. από τα μέσα της Τουρκοκρατίας μέχρι σήμερα), Πολιτιστικός Οργανισμός Νομ. Αυτοδιοίκησης Φθιώτιδας, 2001 6.Αρβανίτης Π. •Οδυνηρά σταχυολογήματα (πορεία στο χάος της εμφυλιοπολεμικής παραφροσύνης), Καρπενήσι 2002 7.Βαγιακάκος Δ. ·Ητοπωνυμική θεώρηση του Θεσσαλικούχώρου, Αθηνά-79/1983 8.Βαρλάμης Σ. ·Παλαιόκαστρο Φθιώτιδος, 1994 9.Βασιλείου Αλ. •Το Κωσταλέξι Φθιώτιδος κατά τη Γερμανική Κατοχή και την Εθνική Αντίσταση, Αθήνα 1986 10.Βασιλείου Αλ. Το Κωσταλέξι Φθ/δος στο Αλβανικό έπος 1940-41, Αθήνα 1984 11.Βερέττας Φ.Ι. · Συλλογή παροιμιών των νεοτέρων Ελλήνων μετά παραλληλισμού προς τας των αρχαίων, Λαμία 1860 12.Βούλγαρης Δ. •Υποκριτές, αδίστακτοι σας ξεσκεπάζω (η αληθινή ιστορία της Αντίστασης), Αθήνα 1982 13.Γκίκας Αθ. · Λουτρά Υπάτης (Ιστορία και στοργικές μνήμες), Δήμος Υπάτης 2001 14.Δαβανέλλος Τ.Ν.-Σταυρόπουλος Π.Γ. ·Λαμία, με τη γραφίδα των περιηγητών (1159­1940), ΟΙΩΝΟΣ, Λαμία 2005 15.Δημητρίου Δ. • Ο Γοργοπόταμος [τα φοβερά ντοκουμέντα], Αθήνα 1975 16.Δημητρίου Δ. Αντάρτης στα βουνά της Ρούμελης, Αθήνα 1965 17.Δημόσια Βιβλιοθήκη Λαμίας • Κείμενα για την Εθνική Αντίσταση, Λαμία 1986, [10 κείμενα (μαρτυρίες, λογοτεχνικά) με παράρτημα 10 φωτογραφιών του Σπ. Μελετζή, από τις οποίες 5 από Λαμία και 1 από Γοργοπόταμο] 18.Επιτροπή Έκδοσης •Μαύρη Βίβλος της κατοχής 19.Euder Dom. •Οι καπετάνιοι (1943-1949), ΕΞΑΝΤΑΣ/1975 20.Ενισλείδης Χρ. · Η Αμφίκλεια (το πόλισμα και η περί του Παρνασσού χώρα), Ελληνικός Ορειβατικός Σύλλλογος Αμφίκλειας Αθήναι 1978 21.·ΗΑμφίκλεια , Αθήναι 1940 22.Ευθυμίου Τάκης · Ξορκισμός στη λήθη - σκόρπιες λαογραφικές σελίδες απ ’ το χωριό μου Άγιο Γεώργιο Φθιώτιδας, Εκπολιτιστικός - Μορφωτικός Σύλλογος Αγίου Γεωργίου, Λαμία 2005 23.Ζέρβα Ναπ. •Απομνημονεύματα, ΜΕΤΡΟΝ /2000 24.Ζησόπουλος Αθ. · Ανθήλη Φθιώτιδος (Ιστορική, κοινωνιολογική, Λαογραφική μελέτη), Αθήναι 1972, Κοινότητα Ανθήλης 25.·Ντοπιολαλιές και τοπωνύμια Ανθήλης Φθιώτιδας, Λάρισα 1987 26.Ζωγράφος Αλ. • Ο ΄Αρης Βελουχιώτης και η αλήθεια για το Γοργοπόταμο, ΑΣΚΡΑΙΟΣ/1975 27.Ζωγράφος Αλ •Τα παρασκήνια του Γοργοπόταμου, ΑΣΚΡΑΙΟΣ /1979 28.Καινούργιος Ηλ. ·Απ ’ το στόμα του γέρο-δάσκαλου [λαογρ.], 29.· Η Ρούμελη, το Παλιοχώρι, οι Σαρακατσαναίοι, Αθήνα 1978 30.Καντάς Καντάς ·Στο Ζέλι Λοκρίδος, Αθήνα 1981 31.Καλέντζου-Τερλιάμη Ντίνα · Μεσοποταμία (Χαλίλη) Φθιώτιδος, Λαμία 1995 32.Καλοδήμος Θ. · Ο γάμος των Σαρακατσαναίων στη Φθιώτιδα, Θεσσαλονίκη 1984 33.Κανέλλος Κ.Βασ. · ΗΣπερχειάδα , Σπερχειάδα 1997 34.Καραγιάννης Θ. · Τοπωνύμια του χωριού Λυχνό Υπάτης, Αθήνα 1983 35.Καραγκούνης Γ. ·Ασβέστης, σκαλίζοντας στις στάχτες του..., 1998 36.Καραχάλιος Χ. ·Λαογραφικά σκίτσα Δυτ. Φθιώτιδος, 1950 37.·Τα Καμπιά και οι Καμπιώτες, Αθήνα 1977 38.Κίτσος Χρ. ·Η ιστορία του χωριού μας Άγιος Γεώργιος Φθ/δος, Θεσσαλονίκη 1966 39.Κουβαράς Ν. •Ο τελευταίος αντάρτης της Ρούμελης (1943-1955), Αθήνα 1996 40.Κουτσαβδής Γ. ·Μακρακώμη-Δ. Φθιώτιδα:οδοιπορικό σε όμορφη περιοχή, Αθήνα 1991 41.Κορέλης Λευτ. ·Το Γαρδίκι Ομιλαίων και η ιστορία του, Αθήνα 1987 42.Κυριακίδης Στίλπων ·Το Δημοτικό Τραγούδι -Συναγωγή Μελετών, [στο: Τι είναι δημ. τραγούδι,σελ.102], ΕΡΜΗΣ-1990 43.Λαγδάς Γ. •΄Αρης Βελουχιώτης: Ο πρώτος του αγώνα 44.Λαϊνάς Θ. •Το Συναξάρι ενός τόπου (το χρονικό κατάστροφής της Υπάτης 1944), Αθήνα 1985 45.Λαϊνάς Θ. ·Ιωάννης Φ.Βερέτας, ο πρώτος λαογράφος της Φθιώτιδος ,Αθήναι 1972 46.·Η λαϊκή ψυχή της Ρούμελης - αναφορά στο λαογραφικό έργο του Ζάχου Ξηροτύρη, Αθήνα 1989 47.Λάμπου Ανδρ. ·Ιστορία της Φτέρης Φθιώτιδας, Αθήνα 1975 48.Λευκαδίτης Γ. •Αναδρομές (ένας πρώην Επονίτης θυμάται), Λαμία 1998 49.Λύκειο Ελάτειας ·Τοπωνύμια και Περιβάλλον στην ευρύτερη περιοχή της Ελάτειας Λοκρίδος (τοπωνυμική βάση δεδομένων), Αθήνα 1996 50.Μαθιόπουλος Β. •Εικόνες κατοχής- ...φωτογραφίες από τα γερμανικά αρχεία, Μετόπη/1980 51.Μακρής Ιωαν. ·Σταυρός (Μπεκή) Φθιώτιδας - η ιστορία του, Λαμία 1998 52.Μελετζής Σπ. •Με τους αντάρτες στα βουνά- φωτογραφ. Λεύκωμα,Αθήνα 1982 53.Μικροχωριτών Αδελφότης •Η Εθνική Αντίσταση στην Ευρυτανία, 1992 54.Μίντζας Γ. •Η Ελάτεια στην Εθνική Αντίσταση 1941-1944, Αθήνα 1983 55.Μυριδάκης Μ. •Η επιχείρηση του Γοργοποτάμου και το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, Αθήνα 1983 56.Myers E. •Η ελληνική περιπλοκή (οι Βρετανοί στην κατεχόμενη Ελλάδα), ΕΞΑΝΤΑΣ/ 1975 57.Μωραϊτης Γ. ·Ιστορία τηςΜουνδουνίτσας, 1965 58.Μωραϊτης Γ. Αναμνήσεις ενός αντάρτη (Α και Β τόμοι), ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ 59.Μωραϊτης Γ •Πίσω από τα σίδερα 60.Μωραϊτης Λ. •Ο Γοργοπόταμος - χρονικό, Αθήνα 1955 61.Μηχιώτης Χαρ. ·Τυμφρηστός και Τυμφρήστιοι, Αθήνα 1991 62.Μίχα Γ. ·Μαρτίνο, Λάρυμνα, Λούτσι, Πύργος, 1978 63.Μπίρης Κ. ·Ρωμ και Γύφτοι- Εθνογραφία και ιστορία των Τσιγγάνων, Αθήνα 1954 64.Μπλούκα Στ. · Πάπα (Μεσοχώρι Μακρακώμης Φθιώτιδας), Λαμία 1985 65.Μπουρογιάννη Θ.Γ. · Μαντασιά-Ρίζες και κληρονομιά, Λαμία 1999 66.Νάτσιος Θ.Δ. · Δήμος Λιανοκλαδίου (Λιανοκλάδι, Αμούρι, Ζηλευτό, Μοσχοκαρυά, Στύρφακα- Ιστορία-Τουρισμός-Ανάπτυξη, Δημ.Λιανοκλαδίου, 2001 67.• Ιστορία της Στυλίδας, Στυλίδα 1989 68.Νάτσιος Θ.Δ.-Αλαμπάνου Ιωάννα · Φθιωτικός Τύπος (1852-1999), Λαμία 2001 69.Νάτσιος Δημήτριος •Οι δρόμοι και οι πλατείες της Λαμίας, ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ /1998 70.Ξηροτύρης Ζ. ·Τραγούδια της Ρούμελης, Αθήνα 1991 71.·Λαϊκά όργανα και χοροί της Ρούμελης, Αθήνα 1992 72.Παναγιωτόπουλος Διομ. ·Λαογραφικά και ιστορικά στοιχεία Ξυλικών, 1994 73.Παναγιωτόπουλος Θ. ·Το χωριό μου Βασιλικά Φθιώτιδος, 1969 74.Παπαγεωργίου Χ. ·Στις πλαγιές του Τυμφρηστού, Αθήνα 1962 75.Παπαγεωργίου Αλ. •Εμπειρίες ένοπλων αγώνων (1940-1950), ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ/ 2001 76.Παπαθεοδώρου Κ. ·Ροβολιαρίτικα και 35 χρόνια Δάσκαλος, Αθήνα 77.Παπαγκόγκου Βάγια •Στα πύρινα χρόνια 1940-1949, ΒΑΡΒΑΚΗΣ /2001 78.Παπασταθόπουλος Στ.· Ο Δομοκός, η μοναδική ελληνική πόλη με τουρκικό όνομα, Αθήνα 1998 79.· Ο Θαυμακός, εμείς και οι ρίζες μας, Αθήνα 1991 80.Παπαναγιώτου Δ. ·Νεχωρίτικα Τραγούδια, Αθήνα 1977 81.Παπαναγιώτου Ι. ·Εύοσμα άνθη από τον λειμώνα της σοφίας του λαού μας, 1973 82.Πολυμεροπούλου Μ. ·Λαογραφικά της Φθιώτιδας, Λαμία 1997 83.·Με τους «δικούς μας» στα Βουνά και στα Χειμαδιά, Λαμία 1999 84.Πολυμεροπούλου Μ.- Πολυκανδριώτου Τ. - Οικονόμου Ε. ·Παραδοσιακές συνταγές Ρούμελης, Λαμία 1994 85.·Φυσικές πηγές ενέργειας (υδροκίνηση στην επαρχία Φθιώτιδος), Λαμία 1998 86.Πράπας Ζαχ. ·Ξυνιάδα Δομοκού Ν. Φθιώτιδος [Δαουκλί]- ιστορία, πολιτισμός, ήθη,έθιμα, Λαμία 1999 87.Πρωτοπαπάς Ζ. ·Λοκρίδα, 1952 88.·Πελασγία: από την Κρεμαστή Λάρισα μέχρι σήμερα, Αθήνα 1993 89.Ρίζος Παντ. ·Το Ροβολιάρι- ένα αρχέγονο χωριό της Ρούμελης (ανατομία μιας κοινωνίας), Αθήνα 1997 90.Ρούσκας Ι. ·Πατρική γη: Καστανιά Φθιώτιδος, Αθήνα 1980 91.Σέττας Κ. ·Λαογραφικά της Ρούμελης, Αθήνα 1989 92.Σκούρας Γ. ·Το Κλειστό: χορός και τραγούδι στο Νεοχώρι Υπάτης, Αθήνα 1974 93.·Η Κόκκινη Φανέλα: Νυφιάτικη και γιορταστική γυναικεία φορεσιά από το Νεοχώρι Υπάτης, Αθήνα 1993 94.Σταμέλος Δημ. ·Νεοελληνική Λαϊκή Τέχνη, από τον ΙΣΤ' αιώνα ως την εποχή μας, ΟϋΤΕΝΒΕΚΟ / 1993 95.Ταρσούλη Γεωργ. ·Τα παιχνίδια μας - [έκδοση Ο.Ε.Δ.Β.], Αθήνα 1979 96.Τούμπας Αθ. •Η ανατίναξη της Γέφυρας του Γοργοποτάμου 97.Τσάμη Βασ. · ΗΠανάρχαια Ελλάδα και η ιστορία των Ράχεων, Αθήνα 2000 98.Τσαρός Θ. ·Το χωριό μου το Γαρδίκι [Ομιλαίων], Αθήνα 1982 99.Τσεκούρας-Κατσαρός Γ. ·Ιστορία των Κομποτάδων Φθιώτιδος, Αθήνα 1982 100.Τσιτσάς Σερ. ·Στα άγρια όρη και άκαρπα ξύλα (λαογραφική δασική φυτογνωσία), Λαμία 195? 101.Τσιτσιπής Λ.- Σύλλογος Νέων Αμφίκλειας ·Το Δαδί- δείγμα Ρούμελης: Λαογραφία- Οικολογία , Αμφίκλεια 1981 102.Τσιτσιρίγκος Αθ. •Αγωνιστές [Αντίσταση], Αθήνα 1998 103.Τσουκνίδας Γ. ·Δοξασίες για το Γαλαξία στη Φθιώτιδα, Αθήνα 1978 104.Τσιώνης Παν. ·Ο νομός Φθιώτιδας, Αθήνα 1983 105.Φαλαϊνας Κ.•Ένα χωριό στην Αντίσταση [Αγόριανη Δομοκού], ΦΓ-24/1983 106.Φέρτης Ηλίας. • Μνήμες της Κατοχής , Αθήνα 1979 107.Φλώρος Αθ. ·Τοπωνύμια της Ευρυτανίας και της Φθιώτιδος, Αθήναι 1968 108.Φλώρος Κ. ·Η επαρχία της Φθιώτιδος, Λαμία 1988 109.Φούντας Π. •Αντάμα με τη Λευτεριά, Αθήνα 1983 110.Χαλβατζή -Γκόγκου Ρήνα •Σελίδες από το θρύλο και την πραγματικότητα του εμφυλίου, Λαμία 1992 111.Χαριτάτος Διον. •Άρης ο αρχηγός των ατάκτων, (Α΄και Β΄τόμος), Αθήνα 1998 -2001 112.Χατζηπαναγιώτου Γ. (καπετάν Θωμά) •Η πολιτική διαθήκη του Άρη Βελουχιώτη,ΔΩΡΙΚΟΣ 113.Χορμόβας Ευ. ·Η Μακρακώμη Φθιώτιδος:Κοινωνιογραφική,λαογραφική, ιστορική μελέτη..., Αθήνα 1964 114.·Ιστορία Μακρακώμης:Ιστορική, Κονωνιογραφική, Λαογραφική έρευνα, 1990 115.Χριστόπουλος Ε. ·Το χρονικό του Πιστωτικού Συνεταιρισμού Τεχνοεργατών Λαμίας, Λαμία 1986 116.·Χαλκουργοί και Χαλκουργεία της Λαμίας, Λαμία 1985 (ανάτυπο) 117.Woodhouse C. •Το μήλο της έριδος, ΕΞΑΝΤΑΣ /1976 ΑΡΘΡΑ- ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ 118α .12 Δεκεμβρίου 1941, ΠΡ-6/1980 118β. 50 χρόνια χωρίς τον Πρωτοκαπετάνιο του ΕΛΑΣ , τ. 87/1995 118.Αβραάμ Κ. ·Οι γύφτοι της Λαμίας, ΣΕ-68-69 / 1975 119.Αβραάμ Κ.( Βαβδινός Κ.) •Σελίδες Πολεμικού Ημερολογίου-1940, ΦΛ-5/1993 120.Αβραάμ Θωμάς •΄Ελληνες αεροπόροι [1940], ΠΡ- 6/1980 121.Αλατάς Δ. •Αναμνήσεις από τη ζωή μου στο Πυροβολικό του ΕΛΑΣ, ΕΑΝ-62/89 122.Αλεξόπουλος Κ. •Δυο λαογραφικά σημειώματα από την Αν. Φθιώτιδα, ΦΣ-3-4/1979 123.Αναγνωστόπουλος Β.· Ο Δομοκός στη δημοτική μας ποίηση, ΣΙΠΕΔ/1998 124.•Τοπωνύμια του Αγίου Γεωργίου, ΧΔ-7/1996 125.Αναγνωστόπουλος Δ. ·Λαϊκή Βιοτεχνία: Μαντάνια- Ντριστέλα, ΡΖ-2/1983 126.Αναγνωστόπουλος Ξ. ·Λαογραφικά, ΡΖ-1/1982 127.ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ-ΕΑΜ •Στρατόπεδο Δομοκού- Το Ελληνικό Νταχάου, τ.7/1988 128.Αποστολόπουλος Β. •΄Ετσι γράφτηκε η ιστορία, ΛΑ - 3,4 / 1986 129.Αποστολόπουλος Κ. •Αναμνήσεις από το αντάρτικο της Ρούμελης, ΕΑΝ-47/1985 130.Αρχανιώτης Β. •Το ανυπόταχτο Περιβόλι Σπερχειάδας, ΕΑΝ-45/1985 131.Αρώνης Π. •Ο Μυστικός Δείπνος (σύσκεψη Καπεταναίων του ΕΛΑΣ στη Λαμία 17-11-44), «Αντίσταση-ΕΑΜ»-11/1989 132.Ασπρουλάκης Κ. •Καστανιώτικες μνήμες-ομάδα Ιταλομάχων, ΦτΚ-20/1984 133.·Λαϊκή φαρμακολογία και θεραπευτική, ΡΖ-4/1985 134.Ασημάκης Ε. ·Λαϊκαί δοξασίαι Παλαιοχωρίου Δωριέων, ΦΘ-8/1956 135.•Τοπωνυμικά Παλαιοχωρίου Δωριέων, ΦΘ-9/1957 136.Αυγίκος Σπ. •Η τελευταία μάχη του 2/38 Τάγματος , ΕΑΝ-92/1996 137.Αφρουδάκης Αγγ. ·Τοπωνυμικό υλικό από την επαρχία Φθιώτιδας- Δοκιμή επεξεργασίας με υπολογιστή, ΑΣΦΕ/1990 138.Βαγγελίτσα Κουσιάντζα [εκτελέστηκε στη Λαμία], τ. 64/1989 139.Βελουχιώτης Άρης •Ο λόγος της Λαμίας, Οκτώβριος 1944, ΦΔ-2/1985 140.Βενετσανόπουλος Β. •Η 53η επέτειος του Γοργοπόταμου, ΕΑΝ-89/1995 141.Βεόπουλος Στ. •΄Αρης Βελουχιώτης-μια σκιαγραφία του, ΠΡ-13/1982 142.Βαρβούνης Μ. ·Οργάνωση και λειτουργία περιφερειακών Λαογραφικών Μουσείων: η περίπτωση του Λαογραφικού ΜουσείουΦθιώτιδας, ΦΧ-16/1995 143.Βλαχογιώργος Ν. •Μνήμες από την Κατοχή, ΡΖ-4/1985 144.Βλάχος Ν. •Πώς παρακάμφθηκε μια εξωφρενική απόφαση, ΕΑΝ-15/1978 145.Βλάχου Δεσποινα •Πώς γλύτωσε ο δασάρχης Γ.Αυγίκος, ΝΝ-19/1991 146.Βράχας Γ. ·Οι λαναράδες, ΓΧ-20/2981 147.·Ο σήμαντρος, ΓΧ-23/1982 148.Γαλάνης Δ. ·Η εξυπνάδα της Νεχωρίτισσας, ΝΝ-24/1996 149.Γαλλή Εριφύλη ·Ο γάμος στο Δομοκό, ΧΔ-4/ 1990 150.Γαλλής Λ. ·Παροιμίες που λέγονται στην επαρχία Δομοκού, ΧΔ-1/1980 και 2/1982 151.Γαλλής Λ. •Από τον πόλεμο του 1940-41, [ονόματα νεκρών, επιστολές, αφηγήσεις], ΧΔ-2/1982 152.ΓΑΡΔΙΚΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ •Η πρώτη αντιστασιακή ενέργεια [το Γαρδίκι στην Εθν.Αντίσταση], τ.8/1977 153.Γερογιάννης Γ. •Αναφορά και αφιέρωμα στους πατριώτες αγωνιστές του χωριού μου Ροβολιάρι Φθιώτιδας, ΕΑΝ-57/1988 154.Γιαννέτσος Ν. •Η μάχη της σοδειάς στη Φθιωτιδοφωκίδα και η ενέδρα στο Παλιοχώρι Λοκρίδας, ΕΑΝ-45/1985 155.Γοργογιάννης Κ. •Η μάχη της Παύλιανης, ΝΠ-5/1984 156.Γρηγοριάδης Φ.• Αντάρτες βγήκαν στα βουνά, ΠΡ-15/1982 157.Δημητρίου Δ. (Νικηφόρος) •Το σαμποτάζ του Δαδιού, ΦΓ-9/1978 158.·ΗΜπερμπερίτσα, ΧΔ-1/1980 159.•Τα κάλαντα των Φώτων στη νότιο Θεσσαλία, ΧΔ-1/1980 160.•Τέσσερα δημοτικά τραγούδια μιλούν για το Δομοκό, ΧΔ-1/1980 161.·Δημοτικά τραγούδια που τραγουδιούνται στην Επαρχία μας, ΧΔ-1/1980, 2/1982 και 3/1987 162.·Θρύλοι και θαύματα στην επαρχία Δομοκού, ΧΔ-4/1990 163.•Δύο δημώδη μοιρολόια για δύο πολεμιστές, ΧΔ-9/1998 164.Γεώργιος Σκλαβούνος: ο πρώτος αντιστασιακός Ακαδημαϊκός [από Τιθορέα], ΣΕ-126/1979 165.Γιαννακοπούλου- Γάκη Αικ. · Το νοικοκυριό ενός λαμιώτικου σπιτιού στα αμέσως μετεπαναστατικά χρόνια, ΠΣΦΙ/1ο-2001, Λαμία 2002 166.ΓιαννόπουλοςΙ. ·Παλιότερα ονόματα της Στερεάς Ελλάδος, ΕΕΣΜ-3/1973 167.ΓκανάςΙ. ·Ερωτικοί διάλογοι στηΜαλεσίνα Λοκρίδος, ΦΣ-3-4/1979 168.ΓκιζάνηςΔημ. ·Τα βότανα της Φθιωτικής γης, ΠΡ-7/1981 169.·Πασχαλιάτικη Λαμία, ΦΧ-8/1987 170.Γκούμα'Εφη •..Να σου βροντήσω μια αρμονιά..;- Ο ορειχαλκουργός Βαγγ. Παγουρτζής, ΑτΠ-2 / 1998 171.Γολέμι-Ματθαίου, [1943], ΠΡ-11/1981 172.Γοργοπόταμος, ΦΓ- 12 / 1979 173.ΔελόπουλοςΓ. ·Τοπωνύμια του Νεοχωρίου, ΝΝ-3/1974 174.·Τα ονόματα των χωριών γύρω από το Νεχώρι της Οίτης, ΝΝ-10/1982 175.·Βρύσες και πηγές στο Νεχώρι Υπάτης, ΝΝ-11/1983, 12/1984 και 13/1985 176.Γνωριμία με τον ΄Αρη, ΠΡ-14/1982 177.·Γολινά της Φθιώτιδας:το όνομα του βουνού, ΝΝ-14/1986 178.·Τρία τοπωνύμια της Φραγκοκρατίας στη Φθιώτιδα: Μεξιάτες, Κομποτάδες, Φρατζή, ΝΝ-15/1987 179.·Βουνοκαρφές της Οίτης στο Νεχώρι, ΝΝ-16/1988 180.·Για το τοπωνύμιο Λαδικού, ΥΠ-20-21/1989 και ΛΔ-6/1988 181.·Στου Καλιώρα τον Πύργο:ένα περίεργο τοπωνύμιο και ένας θρύλος σε διάφορα βουνά, ΝΝ-17/1989 182.·Το στοιχειό της Πάθενας, ΝΝ-18/1990 183.·Τοπωνύμια της Φθιώτιδας σε ενικό /πληθυντικό-Διαχρονικότητα ενός φαινομένου και σήμερα ζωντανού, ΑΣΦΕ / 1990 184.·Το τυρί της Οίτης, ΝΝ-19/1991 και ΣΕ-272-273/1992 185.·ΣτιςΚαρές, στιςΛογγές..(Χωράφια στο Νεχώρι), ΝΝ-20/1992 186.·Στο Ρόνι και μερικά ακόμα μυστήρια τοπωνύμια, ΝΝ-22/1994 187.·Η τεκμηρίωση της έρευνας για το Ρόνι, ΝΝ-23/1995 188.·Η κοινωνική διαμαρτυρία μέσα από τα τραγούδια μας, ΝΝ-24/1996 189.·Στ’ Αβδή, στ’ Αλούμπεη, στ’ Αλμπάη, στ’ Πατιρ’λόγ’ (τέσσερα λιβάδια με περίεργα ονόματα στην Οίτη), ΝΝ-25/1997 190.·Ηστερεολλαδική προφορά, ΝΝ-26/1998 191.·Το πέρασμα τ’ Βελουχιού, ΝΝ-26/1998 192.·Τι να γράφουμε στο περιοδικό μας (και τι να μη γράφουμε),ΝΝ-26/1998 193.· Νέα στοιχεία για την Υπάτη της Φραγκοκρατίας, ΠΣΦΙ/3ο -2005, υπό έκδοση 194. Δελόπουλος Θ. ·Δοξασίες και έθιμα του παλιού καιρού κατά το χτίσιμο του σπιτιού, ΝΝ-26/1998 195.Δημούλης Στ. ·Ζάχος Ξηροτύρης (ο αειθαλής λαογράφος), ΦΧ-16/1995 196.·Εικόνες και στιγμιότυπα από την παλιά Χιλιαδού, ΣΙΠΕΔ 197.Ένας άξιος Δήμαρχος [Μπαρμπαλιάς Καρδάρας- Κατοχή], ΣΕ-118/1979 198.Επιστολή για το Γοργοπόταμο, ΣΕ-301/1994 199.ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ •Το Βρετανικό απόσπασμα Τζέλικο στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωση (Οκτ.1944) [Λαμία], τ. 56/1987 200.ΕυθυμιόπουλοςΧρ. ·Τα τοπωνύμια Κουρναρίτσα και Αρσαλή, ΥΠ-5/1981 201.Ευθυμιόπουλος Χρ. •Επιμνημόσυνος λόγος (η τραγωδία της Υπάτης), ΠΡ-23/1983 202.ΖαγγογιάνηςΕ. · Λαογραφικά 'Ανω Βαρδατών Φθιώτιδος, ΦΘ-8/1956 203.Ζαπαντιώτης Ι. •Η σπηλιά της γιαγιάς, [κατοχική Υπάτη], ΥΠ-33-36/1996 204.Ζαρκάδας Ν. •Οι Νεχωρίτες που χάθηκαν στο Β’ Παγκόσμιο πόλεμο και εμφύλιο (1940-50), ΝΝ-18/1990 205.Ζαφείρης Κ. •Ο καπετάν Τζιοβάρας, ΥΠ-12/1984 206.Ζάχαρης Γ. •Από τους αγώνες του ΕΛΑΣ στη Λοκρίδα, ΕΑΝ-47/1985 207.Ζορμπάς Απ. •Θερμοπύλες, ΣΕ-4 / 1969 208. Ζυγογιάννης Ν. · Η κοινωνική μετεξέλιξη των Σαρακατσαναίων, ΦΧ-25/2004 209.·Οι Σαρακατσαναίοι της Φθιώτιδας του χθες και του σήμερα, ΦΧ-23-2002 210.ΖάραςΔ. ·Το αντάμωμα των απανταχού 'Ανω-Αγοργιανιτών στο χωριό στις 17-7-1993 και τα ξεχασμένα παιχνίδια, ΧΔ-9/1998 211.ΖαρκάδαςΘ. ·Το μοίρασμα των λιβαδιών(απ’ την ποιμενική ζωή του Νεοχωρίου), ΝΝ- 5/1976-77 212.·Στρούγκα στα κάτ’ Λιβάδια (απόσπασμα από το βιβλίο Ποιμενική ζωή του Νεοχωρίου), ΝΝ-6/1978 213.ΖορμπάςΕυαγγ. ·Ο γάμος στο χωριό Τσούκα Φθιώτιδος, ΦΑ-6,7,8/1971 214.·Ο γάμος στο χωριό Τσούκα της Φθιώτιδας, ΦΣ-3-4/1979 215.·Γράψε Γρηγόρ’ στραβοσκούφ ’..., (παράδοση από το χωριόΤσούκα Φθ/δας), ΦΣ-5- 6/1979 216.Ζ-ς·Λαμία, η όμορφη αρχοντοπούλα (παράδοση), «Μαθητικοί Ορίζοντες»-1, Λαμία 1943 217.Η αληθινή γενναιότητα (αναμνήσεις), ΠΡ-24/1983 218.Η απελευθέρωση του Καρπενησίου, ΕΑΝ-59/1988 219.Η πολεμική μου ομάδα , ΠΡ-6/1980 220.Η Αταλάντη ευγνωμονούσα, ΠΡ-5/1980 221.Η γυναίκα στην Εθνική Αντίσταση, ΛΑ-4 / 1986 222.Η δίκη του Γοργοποτάμου, ΠΡ-12/1981 223.Η κόρη της Λαμίας [Κατοχή], ΦΓ-23/1983 224.Ημερολόγιο Γεγονότων (1942 - 1944), τ.4 / 1986 και 6-7 /1987 225.Η σκοτωμένη ελπίδα, [εμφύλιος], ΠΡ-18/1982 226.ΗλιόπουλοςΔ. ·’Εκθεση λαογραφικού υλικού στη Λαμία, ΛΑ - 13/1988 227.ΗλιόπουλοςΔ.- Τσαλαφούτας Γ. ·Οδοιπορικό στη Δίβρη: Λαμία - Μύλος, Δ-29/1989 (τοπωνυμικό οδοιπορικό σε πολλές συνέχειες) 143. •Ο Μύλος, Δ-30/1989 144. •Μύλος- 'Αγιος Νικόλαος, Δ-31/1989 145. •Άγιος Νικόλαος- Μαγούλα, Δ-33/1990 146. •Μύλος- Άγιος Δημήτριος, Δ-34/1990 147. •Άγιος Δημήτριος- Δίβρη, Δ-35/1991 148. •Δίβρη- Ξερομανώλια, Δ-36/1991 149. •Άγριο Μέλι, Δ-37/1991 150. •Κουραδάς- Καράινες- Δίβρη, Δ-38/1992 151. •Αλαταρές- Λούτσα- Σκούρα- Αυδή, Δ-39/1992 152. •Αγία Παρασκευή- Σάββα, Δ-40/1993 153. •Δοκίμια- Φτελιά- Παλιόκαστρο, Δ-41-42/1993 154. •Παλιόκαστρο, Δ-43/1994 155. •Ξεροβούνι- Μαρκές- Λεφτοκαρυά, Δ-44/1994 156. •Λιόρεμα- Κομίνια, Δ-45/1995 157. •Κομίνια- Αη-Λιάς, Δ-46/1995 158. •Αη-Λιάς- Κανάλια- Περδικοτσόμαρο, Δ-47/1995 159.·Περδικοτσόμαρο- Αη-Θανάσης, Δ-48/1996 160.·Αη-Θανάσης- Χωριό, Δ-49/1996 161.·Δίβρη- Βαϊμπες, Δ-50/1997 162.•Το χειμερινό λιβάδι, Δ-51/1997 163.·ΣτοΜακρυλείβαδο, Δ-52/1997 164.·Πελεκάνος- Τρανή Βρύση, Δ-53/1998 165.·Τσιατάλι- Κοκκινοκλάδια, Δ-54/1998 166.·Τρανή Βρύση- Σανατόριο, Δ-55/1998 167.·Αντίνιτσα, Δ-56/1998 168.·Αντίνιτσα- Λαμία, Δ-57/1999 169.Η Μεγάλη μάχη της Παύλιανης, «Αντίσταση-ΕΑΜ»-7/1988 170.Θεοδώρου Ν. •Μολών Λαβέ [κατοχή], ΚΝ-15/1986 171.ΘωμόπουλοςΘ. ·Τα βλαχοκόνακα, ΡΗ-3/1959 172.·Γιατροσόφια, φτιασίδια, μπογιές, ΦΘ-4/1958 173.ΙωαννίδηΣτ.- Ελπίδης Π. ·Η «γκαμήλα» της Λαμίας, ΜΠ-1 (16)/1990-91 174.Κάιλας Δ. •Άρης Βελουχιώτης 1905-1945, ΕΑΝ-87/1995 175.Καινούργιος Η. •Το σαμποτάζ στο σταθμό Δαδίου και την Παλαβίτσα, ΕΑΝ-71/1991 και ΦΓ-8/1978 176.ΚαλέντζουΚων. ·Παραδοσιακό ψωμί στη δυτική Φθιώτιδα, ΦΧ-13/1992 177.Καλέντζου Κων. •Ακτίνα ανθρωπιάς [κατοχικό περιστατικό], ΦΧ-19/1998 178.·Τα κόλλυβα στη δυτική Φθιώτιδα, ΦΧ-14/1993 179.·Τα τοπωνύμια της περιοχής της κοιν. Μεσοποταμίας Φθιώτιδας, ΦΧ-15/1994 180.·Η «λειτουργιά» στις πηγές του Ινάχου, ΦΧ-16/1995 181.·Η άρδευση στη δυτική Φθιώτιδα, ΦΧ-17 / 1996 182.·Το πρόσφορο, ΦΧ-18 / 1997 183.·Το στοιχειό της Βίστριζας, ΦΧ-22-2001 184.·Τα λιθανάγλυφα του Ιερού Ναού Αγίου Νικολάου Μεσοποταμίας (Χαλίλης) Φθιώτιδος, ΦΧ-23/2002 185.Καζάζος Σ. •Πώς δέθηκε κι άνδρωσε το ΕΑΜ στον τόπο μου [περ.Δομοκού], ΕΑΝ-54/1987 186.ΚαλοδήμοςΘ. ·Νικ.Κασομούλης- λαογραφικά ερανίσματα από τα «Στρατιωτικά Ενθυμήματα», ΠΛ-1/1977 187.·Θηλυκωτά Λαμπριάτικα τραγούδια της επαρχίας Δομοκού, ΦΣ-3-4/1979 188.·Το ανάπιασμα των προζυμιών στους γάμους των Σαρακατσαναίων της Φθιώτιδας, ΦΓ-13/1979 189.·Ο Φλάμπουρας στους γάμους των σαρακατσαναίων της Φθιώτιδας, ΣΕ-119/79 190.·Η Φθιώτιδα κατά τη χάραξη των ελληνικών συνόρων στα 1832, ΠΡ-10/1980 191.·Σαρακατσαναίοι, ο αρχαιότερος λαός της Ευρώπης, ΣΕ-210/1986 192.·Η φυγή και ο διασκορπισμός των Σαρακατσαναίων στα χρόνια του Αλή Πασά (1744-1822), ΦΛ-5/1993 193.·Σαρακατσαναίοι και Μανταβέληδες, ΦΛ-7/1994 194.·Θηλυκωτά Λαμπριάτικα τραγούδια της επαρχίας Δομοκού, ΧΔ-8/1997 195.ΚαλτσάςΔ. ·Ο γάμος στο χωριό Πουγκάκια της Φθιώτιδος, ΦΣ-3-4/1979 196.ΚαμαρίτσαςΑθ. ·Το χωριό Γερακλή [ιστορικά-τοπωνύμια], ΧΔ-3/1987 197.ΚαμαρίτσαςΑθ.-Καμαρίτσας Κ.· Τα πανηγύρια στη Γερακλή, ΧΔ-8/1997 198.ΚανατάςΔημ. (Παλιόφιλος) ·Το γκίνιασμα (οριοθέτηση οικισμού), ΤΛ-1/1992 199.·Από τα έθιμα των γιορτών της Πρωτοχρονιάς, το ασήμωμα και το σπούρνισμα, ΤΛ-1/1992 200.•Το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κωσταλεξίου, ΤΛ-1/1992 201.•Το τζάκι και η οικογένεια , ΤΛ-3 / 1993 202.·Της Μεσοσπορίτισας- από τα έθιμα της σποράς ,ΤΛ-3 / 1993 203.·Δουλειές και επαγγέλματα των Κωσταλεξιωτών:γεωργός, κτηνοτρόφος, ξυλοκόπος, ΤΛ-3/1993 και 4/1994 198. •Ο καπνεργάτης Αντώνης Ραχαβέλης (1884-1949), ΤΛ-4/1994 199. •Ο χτίστης, ΤΛ-4/1994 200. •Το Καρναβάλι, ΤΛ-4 / 1994 201. • Τα επαγγέλματα: αγροφύλακας, ΤΛ-6/1995 202. •Το καλαμπόκι, το λιοράδι και η πιπινούζα στο Κωσταλέξη, ΣΕ-296/94 203. •Τα παλιά μας παιχνίδια - η Τσιλίκα, ΤΛ-6 / 1995 204. •Τα παλιά μας παιχνίδια -Στεφάνια (κύλες),ΤΛ-7 / 1995 205. •Τα επαγγέλματα: κανταρτζής, ΤΛ-7/1995 206. •Υδρονομέας (νεροφόρος), ΤΛ-8/1996 207. •Τα παλιά μας παιχνίδια -Βόλοι, ΤΛ-9 / 1996 208. •Ο μπακάλης, ΤΛ-9/1996 209. •Ο κουρέας (μπαρμπέρης), ΤΛ-11/1997 210. •Ο ράφτης και η μοδίστρα, ΤΛ-13/1998 211. •Ο Γραμματικός [οι Γραμματείς της Κοινότητας], ΤΛ-13/1998 212. •Αύγουστος '98 [λαογραφικές εκδηλώσεις], ΤΛ-13/1998 213.Κανέλλος Βασ. • Οξυά- Σαράνταινα (Ιστορία-θρύλοι-παραδόσεις), ΠΣΦΙ/2ο-2003, Λαμία 2005 214a Κανελλόπουλος Γ. •Αναμνήσεις της Κατοχής, ΕΑΝ-22/1980 214b Καπετάν Περικλής •Λόγος πανηγυρικός, ΦΓ / 1985 214.Καραγεώργος Β. •Η αγριάδα, ΛΔ-6/1988 215.Καραγεώργος Θ. •Να, κάπως έτσι κάηκε η Βελίτσα Λοκρίδας, ΕΑΝ-95/1997 216.•Αντικαρκινικά φυτά και δένδρα του Νιοχωριού, ΝΝ-19/1991 217.•Τα βότανα της Λαδικούς, ΛΔ-5/1987 218.•Βοτανική χλωρίδα της Υπάτης, ΥΠ-20/1988 219.•Ιδιότητες του βοτανοφάρμακου «αριστολοχία», ΝΝ-16/1988 και 17/1989 220.•Φθινοπωρινό ταξίδι στο Νεχώρι:οδοιπορικό και συλλογή βοτάνων, ΝΝ-14/1986 221.Καραγιάννης Αθ. •Ηλαϊκή ξυλογλυπτική στα Πουγκάκια, ΓΧ-23/1982 222.Καραγιάννης Γ. •Το σταματημένο ρολόι - Κατοχή 1941 – 44, ΦΛ-4/1993 223.Καραγιάννης Γ. •45 μέρες μετά το Γοργοπόταμο, ΛΑ-12/1988 224.Καραδήμα Γωγώ •Τα έθιμα του Γάμου [Πύργος], ΡΖ-2/1983 225.Καραθεοδώρου Δ. • Η ονομασία της Στυλίδας στις λαϊκές μας παραδόσεις, ΦΛ-2/1992 226.Καραμήτρος Κ. »Ο γάμος στο Περιβόλι, ΧΔ-4/1990 227.Καραμήτρος Ευ. •Από τη δράση του Εφεδρικού Συντάγματος δυτ. Φθιώτιδας του ΕΛΑΣ, ΕΑΝ-45/1985 228.Καρανίκα Σ. •Αναμνήσεις από το στρατόπεδο της Λάρισας, ΕΑΝ-15/1978 229.Καραναστάσης Ε. •Το γκίνιασμα του χωριού (Σταυρός Φθιώτιδας), ΦΘ-6/1956 230.Καραπατάκης Αθ. •Παλαιά λαμιώτικα επαγγέλματα (19ος-20ος αι.), ΦΧ-1/1980 231.•Αι εκδηλώσεις των Απόκρεω στην παληά και νεωτέρα Λαμία, ΕΑ/1742-47/1964 232.Καραστάθης Κ. • Γλωσσικά Μαλεσίνας, ΣΕ-130/1980 233.Καραχάλιος Χ. •Η προσφορά της αγροτιάς (ο αγρότης πρό του ’21 και μετά), ΦΓ-5/1977 234.Καρβούνης Δ. •Τ’ ανάπιασμα των προζυμιών (από τη μελέτη: ο γάμος στο Νεχώρι Υπάτης), ΝΝ-4/1975 235.•Η νύφη πάει στην πεθερά και στου γαμπρού το σπίτι (αποσπ.), ΝΝ-8/1980 236.Καρκάνης Ν. •Ο πρωτοκαπετάνιος του ΕΛΑΣ Άρης Βελουχιώτης,ΕΑΝ-71/1991 237.Καρλέτας Β. • Λαογραφικά Ανατολικής Φθιώτιδος, ΦΘ-13/1958 238.Καρπέτας Β. •Λαογραφικά Ανατολικής Φθιώτιδος, ΦΘ-13/1958 239.Καρπέτας Ι. •Το πανηγύρι στηΧιλιαδού, ΧΔ-8/1997 240.•Λαογραφικά τηςΧιλιαδούς, ΧΔ-4/1990 241.Καρράς Σίμων • Νεχωρίτικα τραγούδια από το Νεοχώρι Υπάτης, [από ραδιοφωνικές εκπομπές της 10 και 17-11-1970], ΝΝ-2/1971 242.Κατάλογος μαχητών του Γοργοπόταμου, τ. 81/1993 243.Κατοχικές σελίδες, ΓΧ-17, 18,20/1980 244.Κατσαρός Αθ. •Επίθεση αποσπάσματος της 16ης Ταξιαρχίας κατά γερμανικών φρουρών Φαρσάλων, Δεμερλή και Λιανοκλάδι, ΕΑΝ-72/1991 245.Κατσιγιαννοπούλου Εριέττα •Ο γάμος στο Πουρνάρι Δομοκού, ΧΔ-4/1990 246.Κατσαούνος Αρ. •Σπορά,θερισμός,αλώνισμα στις αρχές του αιώνα μας, ΦΣ-3-4/1979 247.•Το «Ζεφ» στο χωριό Βαθύκοιλο Πελασγίας, ΦΣ-3-4/1979 248.Κατσόγιαννος Ι. •Φυγή στα Βαρδούσια [Κατοχή], ΝΝ-23/1995 249.Κατσούδας Γ. •΄Ανω Καλλιθέα Φθιώτιδος-ένα χωριό γεμάτο Αντίσταση, ΠΡ- 24/1983 250.Κατσουλέας Στ. ·Οι μετονομασίες των μεγαλοτοπωνυμίων της επαρχίας Φθιώτιδας και η προβληματική τους, ΑΣΦΕ /1990 251.Καφρίτσας Αθ. • Οι Νεοζηλανδοί πολεμούν στις Θερμοπύλες, ΣΕ-8 / 1969 252.Κ.Δ. •Μια μαρτυρία για τις ταλευταίες στιγμές των πατριωτών που εκτελέστηκαν για την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, ΕΑΝ-73/1991 253.Κεφαλάς Ν. ·Ο εξοπλισμός του τσοπάνου, ΤΛ-7 / 1995 254.·Οι μαθητές κι ο δάσκαλος πριν 70 χρόνια, ΝΝ-24/1996 255.Κιάφας Δ. •Από τις αναμνήσεις μου στην Εθνική Αντίσταση, ΕΑΝ-44/1985 256.Κορέλης Λ. ·Ένας μεγάλος Φθιώτης, ο Ζ.Ξηροτύρης, ΓΧ-41/1988 257.Κορέλης Λ. •Γοργοπόταμος, ΦΓ-7/1977 258.Κορέλης Δ. •Τα πριν και μετά το Γοργοπόταμο- η προσφορά του Γαρδικίου στην ανατίναξη της γέφυρας 25-11-1942, ΓΧ-16/1979 259.Κορρέ Κατερίνα ·Νεοελληνικά αργυροχοϊκά εργαστήρια- Ο Νεβεσκιώτης τεχνίτης της Λαμίας, ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ-9/1983 260.Κατσαλής Γ. ·Τα λίγα ιστορικά και αιωνόβια δέντρα του χωριού μας, ΝΚ-7/1997 261.Κλάρας Μπ. •Η Ρούμελη στην Εθνική Αντίσταση, ΦΓ-4/1976 262.Κορκόβελος Ι. •Υπάτη: το χρονικό μιας πόλης (17 Ιουλίου 1944), ΥΠ-22-24/1990 263.Κορκόβελος Π. •Η Υπάτη στην Αντίσταση, ΡΖ-5/1986 264.Κοροπούλης Π. •Αναμνήσεις από την Εθνική Αντίσταση [Πλατύστομο],ΕΑΝ-47/1985 265.Κορυφίδης Θ. •Πώς φυγαδεύσαμε τους Ρώσους αιχμαλώτους για το βουνό, ΕΑΝ-72/1991 266.Κοτρωνιάς Γ. •Μαργίτσα Καρανάσιου-Ασπασία Κόκοτα (δυο ηρωίδες ΕΠΟΝίτισσες) [Λαμία], ΕΑΝ- 70/1990 267.Κουκουβίνος Ν.-Πολυμέρης Α. •6-10-1943, η μεγάλη μάχη της Μακρακώμης, ΕΑΝ-75/1992 268.Κοτσαλής Κ. ·Ο θερισμός στο χωριό τότε..., ΝΚ-7/1997 269.Κουμανούδης Ι. ·Η αρχιτεκτονική ενός πυργόσπιτου εις το χωριό Αχινός, «Τεχνικά Χρονικά» Αύγουστος 1968 270.Κουμπάρος Αθ. ·Δημοτικά τραγούδια:Παναγιωτούλα, ΦΘ-6/1956 271.Κούτσικας Κ. ·Τα ήθη και τα έθιμα της πρωτοχρονιάς όπως τα ζήσαμε στη Μακρυρράχη, ΧΔ-1/1980 και ΣΕ-343/1998 272.·Τα αινίγματα όπως τα λέγανε κατά τα νυχτέρια στο χωριό Μακρυρράχη(Καϊτσα) Δομοκού, ΧΔ-2/1982 273.·Ηλίμνη Ξυνιάδα, ΧΔ-3/1987 274.·Τα παιχνίδια και πως τα έπαιζαν οι προ του 1940 γενιές στην Καϊτσα και στα άλλα χωριά μας, ΧΔ-4/1990 275.·Τοπωνυμίες του χωριού Μακρυρράχη [πρώην Καϊτσα] Δομοκού, ΧΔ-5/1992 276.·Η εορτή της Ανάληψης και τα υφιστάμενα έθιμα στα χωριά της Ρούμελης, [Καϊτσα], ΣΕ-301/1994 277.·Το Δοκίμι του χωριού Μακρυρράχη [πρώην Καϊτσα] Φθιώτιδος, ΧΔ-6/1995, ΣΕ- 307/1995 278.·Το αυγό της Αποκριάς, ΣΕ-308/1995 279.·Ο θεριστής, ΣΕ-311-312/1995 280.·Ο Αλωνάρ’ς, ΣΕ-313/1995 281.·Οι Καλικάντζαροι στα χωριά της επαρχίας Δομοκού, ΧΔ-8/1997, ΣΕ-318/1995 282.·Το πανηγύρι στο χωριό Μακρυρράχη, ΧΔ-8/1997 283.Κουτσούμπας Δ. ·Τα έθιμα του γάμου στο χωριό Ν. Μάκρυσι, ΧΔ-4/1990 284.Κρίκος Δ. •Το ιστορικό του τυπογραφείου των ΕΑΜικών οργανώσεων Αν. Στερεάς –Εύβοιας, ΕΑΝ-87/1995 285.Κυροδήμος Ηρ. · Έθιμα και χοροί Νεομοναστηριωτών Φθιώτιδας, ΠΣΦΙ/2ο-2003, Λαμία 2005 286.Κώστας Αμπλιανίτης [Λοκρίδα], ΕΑΝ-93/1996 287.·Απάν’χορός Πελασγίας, ΠΣΦΙ/3ο - 2005, υπό έκδοση 288.Κώστας Αμπλιανίτης, ο γραμματέας της Περιφερειακής Επιτροπής Λοκρίδας του ΚΚΕ, ΕΑΝ-93/1996 289.Λαγδάς Π. •«Θυμάμαι για τον Άρη…», ΕΑΝ-161/978 290.Λάζαρος Ευθ. ·Τοπωνυμικά Δρυμαίας Λοκρίδος, ΦΘ-8/1956 291.Λαζάρου Αχ. ·Οι εύζωνοι της Φθιώτιδας ως φορείς πανάρχαιης φορεσιάς, ΑΣΦΕ/1990 292.ΛΑΪΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ •Αφιέρωμα στο Γοργοπόταμο – Χρονικό, τ. 4 /1986 293.Λαϊνάς Θ. ·Ιωάννης Φ. Βερέτας, ο πρώτος λαογράφος της Φθιώτιδας, ΣΕ-36/1972 294.Λαϊνάς Θ. •Από το χρονικό της καταστροφής της Υπάτης, ΣΕ-121-122/1979 295.Λαϊνάς Θ. Από το χρονικό καταστροφής της Υπάτης, ΣΕ-121-122/1979 296.Λαϊνάς Θ. Η Υπάτη στις φλόγες 17-6-1944, ΥΠ-5/1981 297.Λαϊνάς Θ. Υπαταίοι μάρτυρες της Κατοχής, ΣΕ-168/1983 298.Λαϊνάς ΘΤο συναξάρι ενός τόπου, ΥΠ-11/1984 299.Λαϊνάς ΘΓοργοπόταμος-Υπάτη (1942-1992) μια επέτειος,το βαρύ τίμημα της Υπάτης, ΥΠ-25-27/1992 300.Λαϊνάς Θ.Η ανακήρυξη της Υπάτης σε «Μαρτυρική Πόλη», ΥΠ-37-41/1999 301.Λέλης Γ. ·Λαογραφικές αναμνήσεις-η γιορτή των Αγ. Απόστόλων, ΦτΚ-3/1980 302.Λέλης Γρηγόριος •Αφοπλισμός στο χωριό μας, ΦτΚ-12/1982 303.Λίμας Γ. •Αναμνήσεις απ’ την Κατοχική περίοδο,[Λοκρίδα], ΠΡ-30/1984 304.Λίμας Γ. Αποτίμηση προσφοράς –δάσκαλοι στην Αντίσταση, ΡΖ-5/1986 305.·Καστανιώτικο Γλωσσάρι, ΙΧΝ-3/1998 306.•Λαμία 18 Οκτωβρίου 1944: Φεύγουν οι Γερμανοί έρχεται ο ΄Αρης, (από το βιβλίο «Αντάρτης στα βουνά της Ρούμελης»), ΛΑ-8/1987 307.Λεπίδας Κ. ·Πως γίνεται ο γάμος στην Εκκάρα, ΧΔ-4/1990 308.Λουκόπουλος Γ. •Περιπέτειες του δασάρχη Αυγίκου στα χρόνια της Γερμανικής κατοχής, ΝΝ-20/1992 309.Λουρή Ιουλ. •Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου [μαρτυρία Γ. Λουρή], ΜΠ-21/1993-94 310.Μακρής Γιάννης ·Τοπωνύμια της περιοχής Σταυρού Φθιώτιδας, ΦΧ-15/1994 311.Μαλεβίτσης Π. •Μια παιδούπολη στην περίοδο της Κατοχής στη Λοκρίδα, ΕΑΝ-95/1997 312.Μαμάνδρα Ασπ. •Αναμνήσεις από τα δραματικά γεγονότα της Κατοχής στην Αταλάντη, ΛΟΚΧ-4/1998 313.Μανδάλου Βας. ·Ο γάμος προ του 1910 στο Νεοχώρι [Δομοκού], ΧΔ-4/1990 314.Μαντάς Χρ. ·Τα στοιχειά της Υπάτης, ΥΠ-5/1981 315.Μαντές Κ.Δ. ·Το όνομα του χωριού, (Γαρδίκι Ομιλαίων) ΓΧ-17/1980 316.Μαρκογιώργος Ε. •Ο πρώτος μας νεκρός [Γαρδικιώτες στην Εθν.Αντίσταση], ΓΧ-4/1975 317.Μαυρομύτης Αν. •Ευρυτάνες στο Γοργοπόταμο, ΠΡ-30/1984 318.Μετά το Γοργοπόταμο…,ΦΓ-4/1976 319.Μηνογιάννης Δ. ·Λαογραφικά σκαριφήματα Υπάτης, ΦΧ-6/1985 320.•Τοπωνύμια και βρύσες της Υπάτης και της περοχής, ΦΧ-10/1989 321.Μηχιώτης Χαρ. •Το παλιότερο υδραγωγείο της δυτικής Φθιώτιδας- η ενεπίγραφη κρήνη του, ΦΛ-1/1991 322.Μνήμη και τιμή στο Κούρνοβο, ΦΓ-9/1978 323.Μνήμες [Κατοχής], ΝΝ-24/1996 324.Μηχιώτης Χαρ. •Η Εθνική Αντίσταση στον Τυμφρηστό, «Αντίσταση-ΕΑΜ»-16/199 325.Μόκας Χρ. •Επικίνδυνο ταξίδι, ΕΑΝ-63/1989 326.Μπακογιάννης Δ. • Ψάρεμα στον Σπερχειό, ΦΘ-16/1958 327.Μπαλκούρας Ν. •Το Κρίκελλο [Ευρυτανίας] στην Εθνική Αντίσταση και στον εμφύλιο. πόλεμο, ΕΑΝ-77/1992 328.Μπάμπαλης Ηλ. •Λαογραφικά χωρίου Σπαρτιάς: παραδόσεις, θρύλοι, ιστορίες, αινίγματα, παροιμίες, κατάρες, βρισιές, ΦΘ-7 και 8/1956 329.Μπέκιος Σπ. •Σεβασμός στην ιστορία της Εθνικής Αντίστασης, ΕΑΝ-73/1991 330.Μπενιάτα Ελένη •Νερόμυλοι στ’Αρχάνι Φθιώτιδας, ΣΕ-349-350/1998 331.Μπιμπή-Παπασπυροπούλου Αγλ. •Παραδοσιακή ιατρική στην περιοχή Φθιώτιδας - Συγκριτική έρευνα, ΑΣΦΕ / 1990 332.Μπλούκας Στ. •Τοπωνύμια του χωριού Πάππα -Μακρακώμης Φθιώτιδας, ΦΧ-13/1992 333.Μποσινάκος Γ. •Πριν από το γκρέμισμα [Γοργοπόταμος], «Αντίσταση»-15/1990 334.Μπούρχας Γ. •Ένα σαμποτάζ της οργάνωσης Στυλίδας, ΕΑΝ-43/1984 335.Μυλωνάς Αλ.• Αυτό το αίμα δεν θ’ αφήσουμε να χαθεί [η μάχη των Θερμοπυλών του 1943], ΦΓ-9/1978 •Επιχειρήσεις των Ναζήδων στην ορεινή Παρνασσίδα, ΕΑΝ-43/1980 ) •΄Ενας αγωνιστής θυμάται.. Απ’ τη δράση του 11/36 Τάγματος του ΕΛΑΣ(1943-45), ΛΑ-4 έως ΛΑ-14 [Τα δημοσιεύματα των τ. 13 και 14 αναφέρονται σε μάχη στις Θερμοπύλες (Σεπτέμβρης 1943)] 336.Μυρσιώτης Γ. •Ο δάσκαλος στην Εθνική Αντίσταση, ΦΓ-26/1984 337.Μωραϊτης Α. •Ανηφορίζοντας το δρόμο της τιμής [Άρης], ΕΑΝ-15,16/1978 338.Μωραϊτης Γ. •Ιταλία καπούτ! [Λοκρίδα], ΕΑΝ-80/1993 339.Νάτσιος Θ.Δ. •Τουρκικά γλωσσικά κατάλοιπα στη Φθιώτιδα, ΦΑ-7/1972 340.•Σπαρτιώτικη νυφική φορεσιά, ΦΣ-3-4/1979 341.•Ο θεσμός της υιοθεσίας των εκκλησιών στη Σπαρτιά, ΦΣ-5,6/1979 342.•Τσαρουχάδικα και τσαρουχάδες της Λαμίας ( 19ος - 20ος αι.), ΦΧ-10/1989 και ΣΕ- 253 έως 256/1990 343.•Φθιωτικά Λαογραφικά βιβλία (1860-1988), ΦΧ-10/1989 344.•Παλιά λαμιώτικα προικοσύμφωνα (1837-1839), ΦΧ-14 / 1993 345.Νάτσιος Δημ. •Ανέκδοτον ευχαριστήριον της Νέας Ζηλανδίας προς την Λαμίαν, ΣΕ-95/1977 346.Νάτσιος Δημ. Ενα λαμιώτικο περιοδικο της Κατοχής (1943), ΦΧ-1/1980 347.Νικολάου Αντ. •Η γερμανική κατοχή της Στυλίδας, ΣΚΛ-1/1991 348.ΝΕΧΩΡΙΤΙΚΑ ΝΕΑ •Δημοτικά τραγούδια Νεοχωρίου: Σήμερα βγήκα σε χαρά, Σαν άλλο δεν εζήλεψα, τ.3/1974 288 Ντου μπιστ νιξ...[1941], ΠΡ-2/1980 349α,Ξυνοτρούλιας Κ. •Σαμποταριστική δράση στους σιδηροδρόμους, ΕΑΝ16/1978 349.Ξηροτύρης Ζ. •Αιωνόβιοι θεσμοί και έθιμα που εξέλιπαν στα χωριά μας από σφάλματα της Αυτοδιοικήσεως, ΦΘ-10/1957 350.•Το στοιχειό της Καστανιάς Υπάτης, ΡΗ-3/1959 351.•Παλιές και σύγχρονες μάγισσες της Υπάτης, ΣΕ-10/1969 352.•Ο παλουκωμένος της Υπάτης, ΣΕ-16/1970 353.•Ημυθική και θρυλική Οίτη, ΣΕ-109/1978 354.Κατοχικές αναμνήσεις, ΦτΚ-9/1981 355.•Καταβόθρες στην Οίτη και το δημοτικό τραγούδι, ΝΝ-6/1978 356.•Νεράιδες και στοιχειά της Υπάτης, ΦΣ-3-4/1979 357.•Ο μπαλωματής(μορφές του χωριού που χάνονται), ΦΣ-3-4/1979 358.•Ο αράπης της Υπάτης, ΥΠ-2/1979 359.•Το ρακαριό του χωριού και ο μύθος του ρακιού, ΦτΚ-4/1980 360.•Καλογερόλακα και Καλογεροστάνη, ΦτΚ-13/1982 361.•ΗΜπουκουβάλα του Αγά, ΛΔ-9/1992 362.•Ο Ασκληπιός του χωριού μας, ΦτΚ-20/1984 363.Οι καπετάνιοι-πού πάει εκείνη η δόξα σας τρανοί μπολουκμπασήδες, ΠΡ-24/1983 364.•Στοιχειά και στοιχειώματα-θρύλοι και παραδόσεις, ΑΣΦΕ/1990 365.•Μάγισσες και μάγια της νύχτας [Υπάτη], ΣΕ-304/1994 366.•Το δίκανο γριά, το δίκανο, ΤΛ-11/1997 367.Οι αδούλωτοι,[κατοχή], ΠΡ-3/1980 368.•Οι λαναράδες, ΣΕ-358/1999 369.Ο αθάνατος Θανάσης,[Θαν.Τετριμέλης], ΠΡ-5/1980 370.Ο αγωνιστής – μνήμη Τάκη Φίτσιου, ΦΓ-10/1978 371.Οι πλιατσικολόγοι κι ο καπετάν - Τζιοβάρας ,ΛΑ-5 / 1986 372.Οι πρώτες ώρες,[έναρξη πολέμου ‘40], ΠΡ-5/1980 373.Ο ανδριάντας του ΄Αρη Βελουχιώτη -Το ιστορικό της κατασκευής του, ΛΑ-10/1988 374.Ο Τάκης Πενταγιώτης και η Εθνική Αντίσταση, ΦΓ-31/1985 375.Ορεινός Τάκης •Λαογραφικά Φθιώτιδος, ΦΑ-5/1971 376.Ορφανός Σπ. •Ένα σπουδαίο δίκτυ πληροφοριών στην πρωτεύουσα της Ρούμελης, ΕΑΝ-43/1984 377.Παγουρόπουλος Ε. •Η Υπάτη καίγεται, ΥΠ-12/1984 378.Παλαιοκαστρίτης Γ. •Ο σαμαράς, ΥΠ-7/1982 379.Παλιούρας Γ. •Τοπωνύμια των Βελεσιωτών, ΧΔ-9/1998 380.Παναγής Θ. •Λαογραφικά χωρίου Σκλήθρου Φθιώτιδος, ΦΘ-10/1957 381.Πανταζής Παν. •΄Ενα κατοχικό ... κοτόπουλο, ΦΛ-5 / 1993 382.Πανουργιά-Πράσσου Ανθή •Παναγιά Μισοσπορίτισσα- η έκθεση ψωμιού στο Δαδί, ΣΕ-317/1995 383.Παπαδόπουλος Αθ. •Θρησκευτικά πανηγύρια της Σπαρτιάς Φθιώτιδος, ΦτΟ-6, 7/1978 384.Παπαθανασίου Κ. •Πώς πήρε το όνομά της η γέφυρα της Παπαδιάς,ΦΛ-7/1994, ΣΕ- 339/1997 385.Παπαϊωάννου Σωτ. ·Από τη ζωή των γύφτων της Λαμίας και Σπερχειάδος, ΕΕΣΜ- 3/1971-72, ΣΕ-7/1975 386.Παπαλιάκος Γ. ·Λαογραφικά του Δαδί, ΠΛ- 2 / 1977 387.Παπαϊωάννου Λ.•Στη μνήμη των ηρωικών συναγωνιστών του χωριού Δρυμαία, ΕΑΝ-79/1993 388.Παπακωνσταντίνου Κ. •Οι δικηγόροι στην Εθνική Αντίσταση, ΕΑΝ-95/1997 389.Παπαμάρκου Αν. ·Απ’ τα έθιμα τηςΜαλεσίναςΛοκρίδος, ΦΣ-3-4/1979 390.Παπαμίχος Κ.του Ι. ·ΤηςΑναλήψεως [έθιμα Κουμαριτσίου], ΦΧ-18/1997 391.Παπαναγιώτου Δ. ·Οι ξηραμένες και το χρυσοκέρατο βόιδι (από την εισαγωγή στα Νεχωρίτικα Τραγούδια),ΝΝ-4/1975 392.·Το μοιρολόι της Παναγίας, ΠΛ-4 / 1977 393.·'Ενας λόγος, τι λόγος είν ’ ;-ένα αριθμητικό αινιγματικό τραγούδι, ΝΝ-7/1979 394.·Κόσμος παλιός και καινούργιος, ΑΣΦΕ/1990 395.Κατοχικές μνήμες, ΝΝ-26/1998 396.·Ο φτερωτός κόσμος της συλλογής μου, ΝΝ-19/1991 397.·Περασμένα κι αλησμόνητα, ΝΝ-20/1992 398.·ΗΝεχωρίτικη ειρωνία, ΝΝ-21/1993 399.·Το Νεχωρίτικο γλωσσικό ιδίωμα, ΝΝ-22/1994 400.·Του Κίτσου η μάνα κάθεταν..., ΝΝ-23/1995 401.Παπαναγιώτου Ι. ·Τα κάλαντα του τόπου μας, ΓΧ-8/1977 402.Παπαναγιώτου Τρ. ·Οι Καλλικάντζαροι, ΦΑ-1/1970 403.Παπαναγιώτου Χ. ·Η περιφέρεια του χωριού - έθιμα, ΝΝ-19/1991 404.Παπανάγνου Δ. ·Στο τσαγκαράδικο τουΧρ. Μακρή [Γαρδίκι], ΓΧ-3/1975 405.Παπαλέξης Π. ·Τοπωνύμια του χωριού Παλαμάς Δομοκού, ΧΔ-8/1997 406.Παπαμίχου Κώστα· Της Αναλήψεως, ΦΧ-18/1997 407.·Οι καραμ’ζιές, ΦΧ-97/1996 408.Παπαποστόλου Π. ·Το πανηγύρι του Αγ. Αθανασίου της Ομβριακής, ΧΔ-8/1997 409.Παπαποστόλου Στάθης · Τοπωνύμια Ομβριακής, ΧΔ-6/1995 410.Παπασταμάτης Π. ·Το δημοτικό τραγούδι στο Νεχώρι Υπάτης, ΦΘ-6/1956 411.·Δυο πορτρέτα από τον τόπο της γενέτειράς μου, [Μουτσάρα και Ζαμπιοτσούμαρο], ΝΝ-3/1974 412.·Το δημοτικό τραγούδι στο Νεχώρι Υπάτης, ΦΘ-6/1956 413.·Τουρκικές λέξεις στη γλώσσα του χωριού μας-καλά μπερεκέτια, ΝΝ-18/1990 414.Παπαυγέρης Γ. ·Η γκλίτσα με τ’ αγκτσάρ ’ , ΦτΚ-19/1984 415.Παπαυγέρης Ηλ. •Η κήρυξη του πολέμου των Ιταλών εναντίον της Ελλάδος το 1940, 193) ΦτΚ-43/1991 416.Παπαστάμος Κ. ·Ανεμολόγιο του Μαλιακού Κόλπου, ΣΚΛ-1/1991 417.Παπιώτης Ν. •Το ξεκίνημα της πρώτης ανταρτοομάδας, ΕΑΝ-16/1978 418.Πεντεδέκας Κ. •Η Εθνική Αλληλεγγύη στην περιοχή Λοκρίδας, ΕΑΝ-95/1997 419.Πιπερίγκου Ζωή ·Πώς γινότανε παλιότερα το προξενιό, ΤΛ-4/1994 420.·Χριστουγεννιάτικα έθιμα, ΤΛ-7/1995 421.·Τα Λαμπρόγιορτα, ΤΛ-8/1996 422.ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΡΟΥΜΕΛΗ •Κούρνοβο-αντιστασιακή μνήμη, τ.9/1981 423.Πλατής Γ. ·Αλαμάνα:ιστορική έρευνα τοπωνυμίων Φθιώτιδος, ΣΕ-34/1971 424.Πολεμικά πορτραίτα, ΠΡ-23/1983 425.Πολίτης Ιωάννης ·Παραλίγο ...ληστεία (παλιές ιστορίες των τσοπάνηδων), ΝΝ-21/1993 426.·Στ’ Αϊ-Λιος το παγγύρ ’ (και άλλα σχετικά), ΝΝ-24/1996 427.·Η γιορτή των Αγ. Αποστόλων, γιορτή των ξωμάχων μας (από παλιά κι εφέτος), ΝΝ- 24/1996 428.·Το χρονικό της επισκευής τα ’ 'Αϊ-Λια, ΝΝ-25/1997 429.·Η καλτσοπλέχτρα (Παν.Πολίτου), ΝΝ-26/1998 430.Πολεμικό ημερολόγιο, ΦΣ-5-6/1979 431.Πολύζος Ν. ·Τοπωνύμια από το Πολυδένδρι Δομοκού,ΧΔ-8/1997 432.Πολυμεροπούλου Μ. ·Τα γυναικεία ονόματα, ΦΧ-16/1995 433.· Χάνια και Χαντζήδες της Λαμίας (19ος - 20°ς αι.), ΠΣΦΙ/2ο-2003, Λαμία 2005 434.Πομπος Γ. •Επωδαί εκ Φθιώτιδος, Λαογραφία -2/1910 435.Πράπας Ζαχ. •Το τραγούδι της εορτής των Φώτων- [Ξυνιάδα], ΧΔ-2/1982 436.•Ξυνιάδα (Νταουκλή ή Δαουκλή ή Ταουκλή), ΧΔ-7/1996 437.•Τοπωνύμια Ξυνιάδας Δομοκού, ΧΔ-7/1996 438.Προσφορά και αναγνώριση, ΦΛ-7/1994 439.Προβόπουλος Ηλ. •Η λεηλασία της ...μέσα πατρίδας [ρημαγμένα ταπεινά μνημεία του τόπου μας], ΝΝ-26/1998 440.Πρωτοπαπάς Γ. •Ο γεροτσέλιγκας [τύποι του χωριού], ΓΧ-2/1975 441.•Το ηλιοβασίλεμα στη «Τσούμα», ΓΧ-3/1975 442.•Ξεκινώντας για τα χειμαδιά, ΓΧ-5/1976 443.Πρωτοπαπάς Ζ. •Θρύλοι της Φθιώτιδας, ΦΓ-2/1976 444.Ράμμου Ελ. •Το έθιμο της επίσκεψης του Αγ. Γεωργίου Νεράιδας στη Στυλίδα, ΣΚΛ-1/1991 445α, Ράπτης Ν. •28 Οκτωβρίου του 1940 στην Παύλιανη- πώς είδε ο λαός μας τον ελληνοϊταλικό πόλεμο, ΝΠ-7/1985 445.Ραχιώτης Ευαγγ. •Παλιά έθιμα: το ίδρωμα των αυγών, ΛΔ-8/1990 446.•Λαδικιώτικα αρχαιολογικά - η άγνωστη θαμμένη πολιτεία, ΛΔ-8/1990 447.•Παλιές λαδικίσιες αχλαδιές, ΛΔ-8/1990 448.Ραχιώτης Π. •Παλιές ιστορίες από το Στρατό, ΝΝ-21/1993 449.Ροϊνάς Ιωάννης •Της Ξυνιάδας, ΧΔ-7/1996 450.•Ο γάμος στη Μελιταία (Αβαρίτσα), ΧΔ-4/1990 451.•Τα δυο αδέρφια [καταγραφή παραμυθιού από την Ξυνιάδα], ΧΔ-5/1992 452.Ρουκουνιώτης Α. •Παραδόσεις για το Μαλιακό Κόλπο, ΣΚΛ-1/1991 453.Ρούπας Χ. • Ίδια γεύση [αγωνιστές ’21 και 1940-44], «Αντίσταση»-15/1990 454.Ρούσκας Ι. •Ο γάμος στην Υπάτη, ΥΠ-1/1979 455.•Οι νερόμυλοι του Κάκαβου της Υπάτης, ΣΕ-133/1980 και ΥΠ-3/1980 456.•Η εμπορική και βιοτεχνική εικόνα της Υπάτης, ΥΠ-7/1982 457.•Μνήμες (παιχνίδια,το διασίδι, βαψίματα, γιατροσόφια, η ίσκα, οι κυνηγοί, ποιμενικά), ΦτΚ-18/1984 458.•Τα ποτιστικά νερά και τ’ αυλάκια του χωριού μας, ΦτΚ-37/1990 459.•Νερά και βρύσες της Υπάτης, ΥΠ-17-19/1987 460.•Το τραγούδι των νερόμυλων Υπάτης, τ.271/1992 461.Χριστούγεννα 1943, ΦτΚ-40/1990 462.Σακκάς Π. •Από τη δράση του χωριού Εκκάρα Δομοκού, ΕΑΝ-62/1989 463.Σάνδρης Κ. •40 χρόνια μετά το ολοκαύτωμα της Υπάτης, ΥΠ-11/1984 464.Το θαύμα του ’40 (η Υπάτη στο έπος του ‘40),[επιμ.], ΥΠ-25-27/1992 465.Σελέκος Πέτ. •Προβιομηχανικά -Υδροκίνητα εγραστήρια της Λάρυμνας, ΠΣΦΙ/3ο-2005, υπό Έκδοση 381α Σελίδες πολεμικού ημερολογίου, ΠΡ-5/1980 466α, Σερφέ Τ. •Αναμνήσεις από τη μάχη της Παύλιανης, ΕΑΝ-63/1989 466.ΣΚΑΛΑΚΙ •Συλλογή παραδόσεων για τη Στυλίδα και την ευρύτερη περιοχή της, τ.7/1997 467.Σκαλιστήρας Απ. •Τοπωνύμια Περιβολίου, ΧΔ-7/1996 468.Σκούρας Γ. •Η «κόκκινη φανέλα»: γιορταστική γυναικεία φορεσιά από το Νεοχώρι Υπάτης, ΣΕ-134/1980 469.•Γιατίλέγεται Λαδικού, ΛΔ-1/1983 470.•ΗΛαδικού: τοπωνυμική διερεύνηση της περιοχής Υπάτης, ΥΠ-10/1983 471.•Γιατί λέγεται Λαδικού, ΦτΚ-19/1984 472.•ΗΛαδικού: η αρχαία Λάτυια, ΛΔ-5/1987 473.•Η κόκκινη φανέλα και το Κλειστό:ενδυμασία και χορός στο Νεοχώρι Υπάτης, ΦΧ- 10/1989 474.•ΗΚόκκινη Φανέλλα, ΣΕ-314 έως 316/1995 475.Σολόπουλος Ν. •Γιορτή της Αρσαλής, ΥΠ-5/1981 476.Σούλιας Θ.-Σαρρής Τ. •Η μάχη της Παύλιανης (1943), ΕΑΝ-74/1991 477.Σπανού Ρένα •Η μάχη του Γοργοπόταμου στο βρεταννικό τύπο, ΑΣΦΕ / 1990 478.Σπυρόπουλος Ηλ. •Η μάχη στο Λιανοκλάδι - 1944, ΛΑ-4 / 1986 479.Σπανός Κ. • Οι αφιερωτές της Γιαννιτζούς, της α' Γραφής, στην πρόθεση της μονής της Ρεντίνας (οα. 1640), ΠΣΦΙ/1ο-2001, Λαμία 2002 480.• Οι αφιερωτές της Καϊτσας(Μακρυρράχης), της α'Γραφής(1640 οί), στην πρόθεση της μονής της Ρεντίνας, ΠΣΦΙ/2ο-2003, Λαμία 2005 481.Σταυρομήτρος Στ. • Τα Κάλαντα στο Πετρωτό, ΧΔ-8/1997 482.• Κτηνοτροφία και ποιμενική ζωή στο Πετρωτό και στη γύρω περιοχή,ΧΔ-6/1995 483.Σταυρόπουλος Γ. •Λαογραφικό Μουσείο Φθιώτιδας, ΛΑ-13/1988 484.•Με τη βελόνα του Φωνόγραφου, ΦΛ-6/1994 485.•Άγνωστα στοιχεία για τη μουσική παιδεία στη Λαμία (19ος αιώνας), ΦΧ-16/1995 486.»Όψεις γυναικείας παρουσίας στη Λαμία 1835-1922- Γυναικεία επαγγέλματα, ΠΣΦΙ/1ο-2001, Λαμία 2002 487.• Η άνθηση της ασημουργίας στη Λαμία (τέλη 19ου-αρχές 20ο αι.), ΠΣΦΙ/3ο- 2005, υπό έκδοση 488.•Στοιχεία για τη μαθητεία στα επαγγέλματα -Λαμία: δεύτερο μισό 19ου αιώνα, ΦΧ- 26/2005 489.Σταφυλάς Μ. •Ανεκτίμητη η προσφορά του Ζ. Ξηροτύρη στη Λαογραφία μας, ΣΕ- 345/1998 490.Στέλιος Κατσόγιαννος (Γιάννης ο Λαμιώτης),1920-1943, ΕΑΝ-79/1993 491.Στεφανίδης Ανδ. •Ο γάμος στο Μακρολίβαδο, ΧΔ-4/1990 492.Συγκληρωτοί και συμπολεμιστές, ΠΡ-11/1981 493.Συργουνιώτη Βασ. •Μουσειακή δικαίωση της τοπικής συλλογικής μνήμης και πείρας- η περίπτωση του Λαογραφικού Μουσείου Φθιώτιδας, ΑΣΦΕ\1990 494.Σχοινάς Αναργ. •Δημοτικά τραγούδια του Νεοχωρίου Δομοκού, ΧΔ-1/1980 495.Τα πριν και μετά το Γοργοπόταμο, ΓΧ-16/1979 496.Τερζίδης Μόσχ. •Νέο Μοναστήρι-Χριστουγεννιάτικα έθιμα, ΧΔ-2/1982 497.Το Αντιστασιακό μνημόσυνο της Αταλάντης (14-6-81), τ.10/1981 498.ΤΟ ΛΥΧΝΑΡΙ •Το Λαογραφικό μας Μουσείο- Κωσταλέξη, τ.1 / 1992 499.Το μέσα πλούτος, [Ν.Νικολάου,Λαμία 1943], ΠΡ-20/1983 500.Το Μολών Λαβέ της Φτέρης, ΕΑΝ-52/1986 501.Τολιόπουλος Στ. •Το πανηγύρι της Αγ. Παρασκευής Άνω Αγόριανης, ΧΔ-8/1997 502.Το σκαμνί, [αντίσταση-εμφύλιος], ΠΡ-21/1983 503.Τράντας Μιλτ.^ Παροιμίες που λέγονται στην επασχία Δομοκού, ΧΔ-3/1987 504.Τραγγανίδα-Μακρυνιώτη Ε. •Αφιέρωμα στη γυναίκα της Αντίστασης [Δρυμαία], ΕΑΝ-92/1996 505.Τσακίρη Ιάσμη •Οι ψαροπαράγκες της Στυλίδας, ΣΚΛ-1/1991 506.Τσαούση Β. •Οι παλιοί καροτσέρηδες της Στυλίδας, ΣΚΛ-1/1991 507.Τσαπάρας Π. •Τοπωνύμια του χωριού Καλλίδρομο, ΝΚ-4,5,6/1996-97 508.Τσαρός Θ. •Γάμος και χαρές [στο Γαρδίκι Ομιλαίων], ΓΧ-2/1975 509.•Του «‘ Σούφαγα η Βρύση», ΓΧ-4/1975 510.•Οι κοινωνικές μας σχέσεις [έτσι ζήσαμε, μεγαλώσαμε.], ΓΧ-5/1976 511.»Έτσι μαθαίναμε γράμματα- οι σχολικές μας επιδόσεις, ΓΧ-6/1976 512.•Το τάισμα της βρύσης και της φωτιάς , ΓΧ-8/1977 513.•Κυνηγοί νεοσσών και ακρίδων, ΓΧ-12/1978 514.«Αγία Παρασκευή» 1941, ΓΧ-9/1977 515.Τσιτσάς Σ. •Ηρουμελιώτικη γλώσσα, ΦΘ-1 έως 7 516.•ΗΜαρία Πενταγιώτισσα και το τραγούδι της, ΦΑ-10/1972 517.•Οι γύφτοι, ΣΕ-98/1977 518.•Φθιωτικές παροιμίες, ΥΠ-17-19/1987 519.Τσιτσιπής Δ. •Το Δαδί δείγμα Ρούμελης [Λαογραφία- Οικολογία], ΣΕ-211έως 222/87 520.Τσιτσιπής Σ. •Αναμνήσεις από την Εθνική Αντίσταση στη Ρούμελη,ΕΑΝ-45/85 521.Σωτήρης Λ. Τσιτσιπής, ο ηρωικός «Λοκρός», ΕΝΤΟΣ 1998 522.Τσουκνίδας Γ. •Δοξασίες για το Γαλαξία στη Φθιώτιδα, «Άνθρωπος» -5/1978 523.•Τα μπολιάρικα: η συνθηματική γλώσσα των φανοποιών του Τυμφρηστού Φθ/δας, Β’ Συμπόσιο Γλωσσολογίας του Βορειοελλαδικού Χώρου,ΙΜΧΑ/1978 524.•Παραδόσεις για θυσία ελαφιού από τη Δυτ.Θεσσαλία, Α' Συνέδριο Θεσσαλικών Σπουδών, Θεσσαλικά Χρονικά-13/1980 525.•Κράνη, Κράνα, στον τόμο:Μνήμη Γ.Κουρμούλη/1980 526.•Περιφράσεις σε ελληνικές συνθηματικές γλώσσες, Παρνασσός-24/1982 527.•Η περίφραση στις συνθηματικές γλώσσες Ελλήνων επαγγελματιών, Παρνασσός-6/1984 528.·Εύκαιρο σακούλι, ΟΝΟΜΑΤΑ-9/1984 529.·'Ενας σεισμός στο Ζητούνι - 1544, ΦΧ-9/1988 530.·Λαδικού (ετυμολογικά), ΥΠ-22-24/1990 531.·Μικροτοπωνύμια,τοπική παράδοση και τοπική ιστορία: η περίπτωση ενός χωριού [Θερμοπύλες], ΟΝΟΜΑΤΑ-11/1987 532.ΦαλτάιτςΚ. ·Η Αισθητική του Δουλεμένου Ασημιού, Πρωτοπορία/1929, Φλεβάρης 533.ΦασατάκηςΝ. ·Δημοτικά τραγούδια του Νεοχωρίου Δομοκού, ΧΔ-6/1995 534.Φιλίππου-ΑναγνωστοπούλουΦ. ·Επαγγελματικός βίος στον Άγιο Γεώργιο, ΧΔ-7/1996 438αΦιγούρες της Αντίστασης, ΠΡ-12/1981 535.Φλώρος Αθ. ·Γλωσσική ερμηνεία τοπωνυμίων και λέξεων Φθιώτιδος και Φωκίδος, ΦΘ- 14 έως 20-21/1959 536.·Το γλωσσικό ιδίωμα της Φθιώτιδος, ΣΕ/1960 537.·Τοπωνύμια της περιοχής του δήμου Υπάτης, ΥΠ-4/1980 538.ΦλώροςΚ. (Περαστικός) ·Οι απόκριες στην παλιά Λαμία, Ε.Α.-1108/1958 539.·Αποκριάτικα έθιμα στην Πελασγία, ΦΘ-8/1956 540.·Οι φωτιές της Πελασγίας-ένα αποκριάτικο έθιμο, ΣΕ-12/1970 541.·Η γκλίτσα, ΦΛ-3/1992 και ΣΕ-306/1994 542.·Το τσαρούχι, ΦΛ-4/1993 και ΣΕ-303/1994 543.ΦύκαςΠ. ·Χνίρε-χνίρε Ρεπεκλί, ΤΛ-11/1997 544.ΦΘΙΩΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ •Β.Β.C.- μετάδοση πολεμικών αναμνήσεων ενός Ρουμελιώτη, ΦΣ-5-6/1979 545.·Χρήστος Αλαφροπάτης- ο τελευταίος ταλιαδώρος, ΦΧ-20 / 1999 546.Χασιακός Γ. ·Πανηγύρι στην Αγία Τριάδα, [Παύλιανη-Κουκουβίστα], ΣΕ-99/1977 547.·Τοπωνυμικά της Ρούμελης, ΣΕ-201 και 202-203/1986 548.·Ληστρικά τραγούδια, ΣΕ-298/1994 549.ΧατζόπουλοςΣερ. ·Τα κάλαντα των Χριστουγέννων, ΧΔ-1/1980 550.Χειμώνας Χρ. ·Δυο δημοτικά τραγούδια που τραγουδιόντουσαν στη Σκιάθο κι έχουν σχέση με το Νεοχώρι, ΝΝ-6/1978 551.ΧονδραλήςΧ. ·Έτσι για την παράδοση, ρε..., ΝΝ-20/1992 552.Χονδραλής Χ. •Το κερί της Μ’σοσπορίτισσας [1940], ΝΝ-24/1996 553.Χονδρός Δημ. •Ιωάννης Σταυρόπουλος (Λιάκουρας)-αντιστασιακά πένθη, ΠΡ-16/1982 554.Χονδρός Δημ. Στρατηγός Δημ.Ματσούκας (Οπούντιος) 1889-1983, ΠΡ-25/1984 555.Χονδρός Δημ. Ντοκουμέντο για τον Ι.Σταματόπουλο [Δαδί], ΕΑΝ-87/1995 556.Χουλιάρας Γ. (Περικλής) •Γοργοπόταμος 25 Νοεμβρίου 1942, ΠΡ-12/1981 557.Χουλιάρας Γ. (Περικλής) Πώς αρχίσαμε και πώς φτάσαμε στην πρώτη οργανωμένη σύγκρουση με τον καταχτητή, ΕΑΝ-74/1991 558.Χουλιάρας Γ. (Περικλής) Χρονικά της Επαρχίας Δομοκού• Νεκροί χωριών της επαρχίας μας στη δεκαετία του1940 από πολεμικά και εμφυλιοπολεμικά αίτια, τ.8/1997 και τ.9/1998 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΕΣ (οι κυριότερες) Δ.Θ.ΝΑΤΣΙΟΥ: Φθιωτικές Βιβλιογραφίες, ΦΧ-23/2002 Δ.Θ.ΝΑΤΣΙΟΥ: Φθιωτικά Λαογραφικά Βιβλία (1860-1988), ΦΧ-10/1989 ΛΥΚΟΥΡΗ-ΛΑΖΑΡΟΥ ΕΛΛΗΣ: Βιβλιογραφία Επαρχίας Φθιώτιδας, ΑΣΦΕ/1990 Η ΦΘΙΩΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ 1940-41, ΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ, ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΠΟΗΧΟ ΤΟΥΣ Γιώργος Παν. Σταυρόπουλος Βιβλιογραφίες που αφορούν την περιοχή μας έχουν δημοσιευθεί κατά καιρούς αρκετές, είτε αμιγώς φθιωτικές είτε ως τμήματα βιβλιογραφιών που αφορούν γενικότερα τη Στερεά Ελλάδα. Οι περισσότερες από αυτές έχουν χαρακτήρα εξειδικευμένο θεματικά, τοπικά ή χρονικά ( π.χ. λαογραφική, εκκλησιαστική, της Λαμίας, των Λουτρών Υπάτης, της περιόδου της Τουρκοκρατίας κ.ο.κ.). Ενδιαφέρουσες βιβλιογραφικές προτάσεις μπορεί να βρει κανείς και ως αναφορά σε διάφορα βιβλία που έχουν γραφεί για την περιοχή μας, ιδιαίτερα τα τελευταία 30 – 40 χρόνια. Από τις πολυθεματικές βιβλιογραφίες που αφορούν τη Φθιώτιδα θα σημειώσουμε αυτή της Έλλης Λυκούρη - Λαζάρου, που είναι δημοσιευμένη στα Πρακτικά του Α΄ Συνεδρίου Φθιωτικών Ερευνών- Λουτρά Υπάτης 1990. Είναι η πιο πλήρης απ’ όλες. Εμείς σήμερα παρουσιάζουμε στα Φθιωτικά Χρονικά μια βιβλιογραφική απόπειρα που αναφέρεται στη Φθιώτιδα της περιόδου : α) του έπους 1940-41, β) της Κατοχής και της Αντίστασης, γ) του Εμφυλίου και δ) του απόηχου αυτών στις επόμενες δεκαετίες. Με την απόπειρά μας αυτή δεν τρέφουμε βεβαίως την ψευδαίσθηση ότι συγκεντρώσαμε με πληρότητα όσα έχουν γραφεί κατά καιρούς για την περίοδο αυτή (ή το παραπάνω θεματολόγιο). Την παρουσιάζουμε όμως στις φιλόξενες στήλες των Φθιωτικών Χρονικών με την πίστη ότι θα υπάρξουν κι από άλλους συμπληρωματικές (και διορθωτικές βεβαίως), προς αυτήν, προτάσεις. Θεωρώντας λοιπόν την εργασία μας ως ένα από τα βήματα μιας τέτοιας προσπάθειας διαρκούς εποικοδόμησης, πιστεύουμε ότι σε λίγα χρόνια θα συνταχθεί μια βιβλιογραφία με ικανοποιητική πληρότητα. Ως τέτοια θα είναι πολλαπλώς χρήσιμη σε αναγνώστες, συγγραφείς, ερευνητές και γενικότερα στον κάθε Έλληνα (ή και ξένο) που θα ενδιαφερθεί να μάθει γι’ αυτή την ταραγμένη περίοδο της νεότερης ιστορίας μας. ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ: Αντίσταση – «ΕΑΜ», περιοδικό ΑΣΦΕ = Πρακτικά Α΄ Συνεδρίου Φθιωτικών Ερευνών – Λ. Υπάτης 1990 ΓΧ = Γαρδικιώτικα Χρονικά, περιοδικό [Αθήνα 1974-1991] ΕΑΝ = Εθνική Αντίσταση, περιοδικό ΚΝ = Κωσταλεξιώτικα Νέα, εφημερίδα [Αθήνα 1974- συνεχίζεται] ΛΑ = Λαϊκή Αναγέννηση, περιοδικό [Λαμία 1986-1990] ΛΟΚΧ = Λοκρικά Χρονικά, περιοδικό [Αταλάντη 1995- συνεχίζεται] ΜΠ = Μαθητικοί Παλμοί, περιοδικό [Λαμία 1985-1987] ΝΝ = Νεχωρίτικα Νέα, περιοδικό [Αθήνα 1970-1999] ΝΠ = Τα Νέα της Παύλιανης, εφημερίδα [Λαμία 1983-1985] ΠΡ = Πνευματική Ρούμελη, περιοδικό [Λαμία 1980-1985] ΡΖ = Ρουμελιώτικη Ζωή ΣΕ = Στερεά Ελλάς, περιοδικό ΣΚΛ = Σκαλάκι, περιοδικό Γυμνασίου Στυλίδας [Στυλίδα 1991-συνεχίζεται] ΥΠ = Υπάτη, περιοδικό [Αθήνα 1979-συνεχίζεται] ΦΓ = Φθιωτικά Γράμματα, περιοδικό [Αθήνα 1976-1986] ΦΔ = Φθιωτική Δημιουργία, περιοδικό [Λαμία 1984- 1985] ΦΛ = Φθιωτικός Λόγος, περιοδικό [Λαμία 1991 – συνεχίζεται] ΦτΚ = Η Φωνή της Καστανιάς, περιοδικό [Αθήνα 1979- συνεχίζεται] ΦΣ = Φθιωτική Σκέψη, περιοδικό [Λαμία 1978 -1980] ΧΔ = Χρονικά Επαρχίας Δομοκού, περιοδικό [Αθήνα 1980 – συνεχίζεται] Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ- ΚΑΤΟΧΗ -ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΒΙΒΛΙΑ 1) Αναγνωστόπουλος Ν. • Παράνομος Τύπος της δραματικής Κατοχής 1941-44, Αθήναι 1960 2) Ανταίος Π. •Συμβολή στην ιστορία της Ε.Π.Ο.Ν. , Αθήνα 1977 3) Αποστολόπουλος Β. • Το χρονικό μιας Εποποιίας- ο ΔΣΕ στη Ρούμελη, ΣΥΓΧΡΟΝΗ 4) ΕΠΟΧΗ /1998 5) Αρβανίτης Π. •Οδυνηρά σταχυολογήματα (πορεία στο χάος της εμφυλιοπολεμικής παραφροσύνης), Καρπενήσι 2002 6) Βασιλείου Αλ. •Το Κωσταλέξι Φθιώτιδος κατά τη Γερμανική Κατοχή και την Εθνική Αντίσταση, Αθήνα 1986 7) •Το Κωσταλέξι Φθ/δος στο Αλβανικό έπος 1940-41, Αθήνα 1984 8) Βούλγαρης Δ. •Υποκριτές, αδίστακτοι σας ξεσκεπάζω (η αληθινή ιστορία της Αντίστασης), Αθήνα 1982 9) Δημητρίου Δ. • Ο Γοργοπόταμος [τα φοβερά ντοκουμέντα], Αθήνα 1975 10) •Αντάρτης στα βουνά της Ρούμελης, Αθήνα 19 11) Δημόσια Βιβλιοθήκη Λαμίας • Κείμενα για την Εθνική Αντίσταση, Λαμία 1986, [10 κείμενα (μαρτυρίες, λογοτεχνικά) με παράρτημα 10 φωτογραφιών του Σπ. Μελετζή, από τις οποίες 5 από Λαμία και 1 από Γοργοπόταμο] 12) Επιτροπή Έκδοσης •Μαύρη Βίβλος της κατοχής 13) Ζέρβα Ναπ. •Απομνημονεύματα, ΜΕΤΡΟΝ /2000 14) Ζωγράφος Αλ. • Ο ΄Αρης Βελουχιώτης και η αλήθεια για το Γοργοπόταμο, ΑΣΚΡΑΙΟΣ/1975 15) •Τα παρασκήνια του Γοργοπόταμου, ΑΣΚΡΑΙΟΣ /1979 16) Κουβαράς Ν. •Οτελευταίος αντάρτης της Ρούμελης (1943-1955), Αθάνα 1996 17) Λαγδάς Γ. •΄Αρης Βελουχιώτης: Ο πρώτος του αγώνα 18) Λαϊνάς Θ. •Το Συναξάρι ενός τόπου (το χρονικό κατάστροφής της Υπάτης 1944), Αθήνα 1985 19) Λευκαδίτης Γ. •Αναδρομές (ένας πρώην Επονίτης θυμάται), Λαμία 1998 20) Μαθιόπουλος Β. •Εικόνες κατοχής- ...φωτογραφίες από τα γερμανικά αρχεία, Μετόπη/1980 21) Μελετζής Σπ. •Με τους αντάρτες στα βουνά- φωτογραφ. Λεύκωμα,Αθήνα 1982 22) Μικροχωριτών Αδελφότης •Η Εθνική Αντίσταση στην Ευρυτανία, 1992 23) Μίντζας Γ. •Η Ελάτεια στην Εθνική Αντίσταση 1941-1944, Αθήνα 1983 24) Μυριδάκης Μ. •Η επιχείρηση του Γοργοποτάμου και το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, Αθήνα 1983 25) Μωραϊτης Γ. Αναμνήσεις ενός αντάρτη (Α και Β τόμοι), ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ 26) •Πίσω από τα σίδερα 27) Μωραϊτης Λ. •Ο Γοργοπόταμος - χρονικό, Αθήνα 1955 28) Νάτσιος Δημήτριος •Οι δρόμοι και οι πλατείες της Λαμίας, ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ /1998 29) Παπαγεωργίου Αλ. •Εμπειρίες ένοπλων αγώνων (1940-1950), ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ/ 2001 30) Παπαγκόγκου Βάγια •Στα πύρινα χρόνια 1940-1949, ΒΑΡΒΑΚΗΣ /2001 31) Ριζοσπάστης •Περίοδος 1941-1945 (ανατύπωση), ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ/ 2002 32) Τούμπας Αθ. •Η ανατίναξη της Γέφυρας του Γοργοποτάμου, χχ 33) Τσιτσιρίγκος Αθ. •Αγωνιστές [Αντίσταση], Αθήνα 1998 34) Φαλαϊνας Κ.•Ένα χωριό στην Αντίσταση [Αγόριανη Δομοκού], ΦΓ-24/1983 35) Φέρτης Ηλίας. • Μνήμες της Κατοχής , Αθήνα 1979 36) Φούντας Π. •Αντάμα με τη Λευτεριά, Αθήνα 1983 37) Χαριτάτος Διον. •Άρης ο αρχηγός των ατάκτων, (Α΄και Β΄τόμος), Αθήνα 1998 -2001 38) Χατζηπαναγιώτου Γ. (καπετάν Θωμά) •Η πολιτική διαθήκη του Άρη Βελουχιώτη,ΔΩΡΙΚΟΣ 39) Χαλβατζή -Γκόγκου Ρήνα •Σελίδες από το θρύλο και την πραγματικότητα του εμφυλίου, Λαμία 1992 40) Euder Dom. •Οι καπετάνιοι (1943-1949), ΕΞΑΝΤΑΣ/1975 41) Myers E. •Η ελληνική περιπλοκή (οι Βρετανοί στην κατεχόμενη Ελλάδα), ΕΞΑΝΤΑΣ/ 1975 42) Woodhouse C. •Το μήλο της έριδος, ΕΞΑΝΤΑΣ /1976 ΑΡΘΡΑ 43) Αβραάμ Θωμάς •΄Ελληνες αεροπόροι [1940], ΠΡ- 6/1980 44) Αβραάμ Κ.( Βαβδινός Κ.) •Σελίδες Πολεμικού Ημερολογίου-1940, ΦΛ-5/1993 45) •Γεώργιος Σκλαβούνος: ο πρώτος αντιστασιακός Ακαδημαϊκός [από Τιθορέα], ΣΕ-126/1979 46) • Πολεμικό ημερολόγιο, ΦΣ-5-6/1979 47) •Ένας άξιος Δήμαρχος [Μπαρμπαλιάς Καρδάρας- Κατοχή], ΣΕ-118/1979 48) •Ντου μπιστ νιξ...[1941], ΠΡ-2/1980 49) •Οι αδούλωτοι,[κατοχή], ΠΡ-3/1980 50) •Οι πρώτες ώρες,[έναρξη πολέμου ‘40], ΠΡ-5/1980 51) •Σελίδες πολεμικού ημερολογίου, ΠΡ-5/1980 52) •Η Αταλάντη ευγνωμονούσα, ΠΡ-5/1980 53) •Ο αθάνατος Θανάσης,[Θαν.Τετριμέλης], ΠΡ-5/1980 54) •12 Δεκεμβρίου 1941, ΠΡ-6/1980 55) •Η πολεμική μου ομάδα , ΠΡ-6/1980 56) •Συγκληρωτοί και συμπολεμιστές, ΠΡ-11/1981 57) •Γολέμι-Ματθαίου, [1943], ΠΡ-11/1981 58) •Η δίκη του Γοργοποτάμου, ΠΡ-12/1981 59) •Φιγούρες της Αντίστασης, ΠΡ-12/1981 60) •Γνωριμία με τον ΄Αρη, ΠΡ-14/1982 61) •Η σκοτωμένη ελπίδα, [εμφύλιος], ΠΡ-18/1982 62) •Το μέσα πλούτος, [Ν.Νικολάου,Λαμία 1943], ΠΡ-20/1983 63) • Το σκαμνί, [αντίσταση-εμφύλιος], ΠΡ-21/1983 64) •Πολεμικά πορτραίτα, ΠΡ-23/1983 65) •Η αληθινή γενναιότητα (αναμνήσεις), ΠΡ-24/1983 66) •Οι καπετάνιοι-πού πάει εκείνη η δόξα σας τρανοί μπολουκμπασήδες, ΠΡ-24/1983 67) Αλατάς Δ. •Αναμνήσεις από τη ζωή μου στο Πυροβολικό του ΕΛΑΣ, ΕΑΝ-62/89 68) ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ-ΕΑΜ •Στρατόπεδο Δομοκού- Το Ελληνικό Νταχάου, τ.7/1988 69) Αποστολόπουλος Β. •΄Ετσι γράφτηκε η ιστορία, ΛΑ - 3,4 / 1986 70) •Γοργοπόταμος, ΦΓ- 12 / 1979 71) Αποστολόπουλος Κ. •Αναμνήσεις από το αντάρτικο της Ρούμελης, ΕΑΝ-47/1985 72) Αρχανιώτης Β. •Το ανυπόταχτο Περιβόλι Σπερχειάδας, ΕΑΝ-45/1985 73) Αρώνης Π. •Ο Μυστικός Δείπνος (σύσκεψη Καπεταναίων του ΕΛΑΣ στη Λαμία 17-11-44), «Αντίσταση-ΕΑΜ»-11/1989 74) Ασπρουλάκης Κ. •Καστανιώτικες μνήμες-ομάδα Ιταλομάχων, ΦτΚ-20/1984 75) Αυγίκος Σπ. •Η τελευταία μάχη του 2/38 Τάγματος , ΕΑΝ-92/1996 76) Βελουχιώτης Άρης •Ο λόγος της Λαμίας, Οκτώβριος 1944, ΦΔ-2/1985 77) Βενετσανόπουλος Β. •Η 53η επέτειος του Γοργοπόταμου, ΕΑΝ-89/1995 78) Βεόπουλος Στ. •΄Αρης Βελουχιώτης-μια σκιαγραφία του, ΠΡ-13/1982 79) Βλαχογιώργος Ν. •Μνήμες από την Κατοχή, ΡΖ-4/1985 80) Βλάχος Ν. •Πώς παρακάμφθηκε μια εξωφρενική απόφαση, ΕΑΝ-15/1978 81) Βλάχου Δεσποινα •Πώς γλύτωσε ο δασάρχης Γ.Αυγίκος, ΝΝ-19/1991 82) Γαλλής Λ. •Από τον πόλεμο του 1940-41, [ονόματα νεκρών, επιστολές, αφηγήσεις], ΧΔ-2/1982 83) ΓΑΡΔΙΚΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ •Η πρώτη αντιστασιακή ενέργεια [το Γαρδίκι στην Εθν.Αντίσταση], τ.8/1977 84) Γερογιάννης Γ. •Αναφορά και αφιέρωμα στους πατριώτες αγωνιστές του χωριού μου Ροβολιάρι Φθιώτιδας, ΕΑΝ-57/1988 85) Γιαννέτσος Ν. •Η μάχη της σοδειάς στη Φθιωτιδοφωκίδα και η ενέδρα στο Παλιοχώρι Λοκρίδας, ΕΑΝ-45/1985 86) Γοργογιάννης Κ. •Η μάχη της Παύλιανης, ΝΠ-5/1984 87) Γρηγοριάδης Φ.• Αντάρτες βγήκαν στα βουνά, ΠΡ-15/1982 88) Δημητρίου Δ. (Νικηφόρος) •Το σαμποτάζ του Δαδιού, ΦΓ-9/1978 89) •Λαμία 18 Οκτωβρίου 1944: Φεύγουν οι Γερμανοί έρχεται ο ΄Αρης, (από το βιβλίο «Αντάρτης στα βουνά της Ρούμελης»), ΛΑ-8/1987 90) •Η Μεγάλη μάχη της Παύλιανης, «Αντίσταση-ΕΑΜ»-7/1988 91) •Επιστολή για το Γοργοπόταμο, ΣΕ-301/1994 92) ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ •Το Βρετανικό απόσπασμα Τζέλικο στην Ελλάδα μετά την 93) απελευθέρωση (Οκτ.1944) [Λαμία], τ. 56/1987 94) •Βαγγελίτσα Κουσιάντζα [εκτελέστηκε στη Λαμία], τ. 64/1989 95) •Κατάλογος μαχητών του Γοργοπόταμου, τ. 81/1993 96) •50 χρόνια χωρίς τον Πρωτοκαπετάνιο του ΕΛΑΣ , τ. 87/1995 97) Ευθυμιόπουλος Χρ. •Επιμνημόσυνος λόγος (η τραγωδία της Υπάτης), ΠΡ-23/1983 98) Ζαπαντιώτης Ι. •Η σπηλιά της γιαγιάς, [κατοχική Υπάτη], ΥΠ-33-36/1996 99) Ζαρκάδας Ν. •Οι Νεχωρίτες που χάθηκαν στο Β’ Παγκόσμιο πόλεμο και εμφύλιο (1940-50), ΝΝ-18/1990 100) Ζαφείρης Κ. •Ο καπετάν Τζιοβάρας, ΥΠ-12/1984 101) •Οι πλιατσικολόγοι κι ο καπετάν - Τζιοβάρας ,ΛΑ-5 / 1986 102) Ζάχαρης Γ. •Από τους αγώνες του ΕΛΑΣ στη Λοκρίδα, ΕΑΝ-47/1985 103) Ζορμπάς Απ. •Θερμοπύλες, ΣΕ-4 / 1969 104) •Μετά το Γοργοπόταμο…,ΦΓ-4/1976 105) •Μνήμη και τιμή στο Κούρνοβο, ΦΓ-9/1978 106) •Η κόρη της Λαμίας [Κατοχή], ΦΓ-23/1983 107) Θεοδώρου Ν. •Μολών Λαβέ [κατοχή], ΚΝ-15/1986 108) •Το Μολών Λαβέ της Φτέρης, ΕΑΝ-52/1986 109) Κ.Δ. •Μια μαρτυρία για τις ταλευταίες στιγμές των πατριωτών που εκτελέστηκαν για την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, ΕΑΝ-73/1991 110) Καζάζος Σ. •Πώς δέθηκε κι άνδρωσε το ΕΑΜ στον τόπο μου [περ.Δομοκού], ΕΑΝ-54/1987 111) Κάιλας Δ. •Άρης Βελουχιώτης 1905-1945, ΕΑΝ-87/1995 112) •Κώστας Αμπλιανίτης [Λοκρίδα], ΕΑΝ-93/1996 113) Καινούργιος Η. •Το σαμποτάζ στο σταθμό Δαδίου και την Παλαβίτσα, ΕΑΝ-71/1991 και ΦΓ-8/1978 114) Καλέντζου Κων. •Ακτίνα ανθρωπιάς [κατοχικό περιστατικό], ΦΧ-19/1998 115) Κανελλόπουλος Γ. •Αναμνήσεις της Κατοχής, ΕΑΝ-22/1980 116) Καπετάν Περικλής •Λόγος πανηγυρικός, ΦΓ / 1985 117) Καραγεώργος Θ. •Να, κάπως έτσι κάηκε η Βελίτσα Λοκρίδας, ΕΑΝ-95/1997 118) Καραγιάννης Γ. •Το σταματημένο ρολόι - Κατοχή 1941 – 44, ΦΛ-4/1993 119) •Προσφορά και αναγνώριση, ΦΛ-7/1994 120) Καραγιάννης Γ. •45 μέρες μετά το Γοργοπόταμο, ΛΑ-12/1988 121) Καραμήτρος Ευ. •Από τη δράση του Εφεδρικού Συντάγματος δυτ. Φθιώτιδας του ΕΛΑΣ, ΕΑΝ-45/1985 122) Καρανίκα Σ. •Αναμνήσεις από το στρατόπεδο της Λάρισας, ΕΑΝ-15/1978 123) Καρκάνης Ν. •Ο πρωτοκαπετάνιος του ΕΛΑΣ Άρης Βελουχιώτης,ΕΑΝ-71/1991 124) •Στέλιος Κατσόγιαννος (Γιάννης ο Λαμιώτης),1920-1943, ΕΑΝ-79/1993 125) Κατσαρός Αθ. •Επίθεση αποσπάσματος της 16ης Ταξιαρχίας κατά γερμανικών φρουρών Φαρσάλων, Δεμερλή και Λιανοκλάδι, ΕΑΝ-72/1991 126) Κατσόγιαννος Ι. •Φυγή στα Βαρδούσια [Κατοχή], ΝΝ-23/1995 127) •Μνήμες [Κατοχής], ΝΝ-24/1996 128) Κατσούδας Γ. •΄Ανω Καλλιθέα Φθιώτιδος-ένα χωριό γεμάτο Αντίσταση, ΠΡ- 24/1983 129) Καφρίτσας Αθ. • Οι Νεοζηλανδοί πολεμούν στις Θερμοπύλες, ΣΕ-8 / 1969 130) Κιάφας Δ. •Από τις αναμνήσεις μου στην Εθνική Αντίσταση, ΕΑΝ-44/1985 131) Κλάρας Μπ. •Η Ρούμελη στην Εθνική Αντίσταση, ΦΓ-4/1976 132) •Ο αγωνιστής – μνήμη Τάκη Φίτσιου, ΦΓ-10/1978 133) Κορέλης Δ. •Τα πριν και μετά το Γοργοπόταμο- η προσφορά του Γαρδικίου στην ανατίναξη της γέφυρας 25-11-1942, ΓΧ-16/1979 134) Κορέλης Λ. •Γοργοπόταμος, ΦΓ-7/1977 135) •Τα πριν και μετά το Γοργοπόταμο, ΓΧ-16/1979 136) •Κατοχικές σελίδες, ΓΧ-17, 18,20/1980 137) •Ο Τάκης Πενταγιώτης και η Εθνική Αντίσταση, ΦΓ-31/1985 138) •Ο ανδριάντας του ΄Αρη Βελουχιώτη -Το ιστορικό της κατασκευής του, ΛΑ-10/1988 139) Κορκόβελος Ι. •Υπάτη: το χρονικό μιας πόλης (17 Ιουλίου 1944), ΥΠ-22-24/1990 140) Κορκόβελος Π. •Η Υπάτη στην Αντίσταση, ΡΖ-5/1986 141) Κοροπούλης Π. •Αναμνήσεις από την Εθνική Αντίσταση [Πλατύστομο],ΕΑΝ-47/1985 142) •Η απελευθέρωση του Καρπενησίου, ΕΑΝ-59/1988 143) Κορυφίδης Θ. •Πώς φυγαδεύσαμε τους Ρώσους αιχμαλώτους για το βουνό, ΕΑΝ-72/1991 144) Κοτρωνιάς Γ. •Μαργίτσα Καρανάσιου-Ασπασία Κόκοτα (δυο ηρωίδες ΕΠΟΝίτισσες) [Λαμία], ΕΑΝ- 70/1990 145) Κουκουβίνος Ν.-Πολυμέρης Α. •6-10-1943, η μεγάλη μάχη της Μακρακώμης, ΕΑΝ-75/1992 146) Κρίκος Δ. •Το ιστορικό του τυπογραφείου των ΕΑΜικών οργανώσεων Αν. Στερεάς –Εύβοιας, ΕΑΝ-87/1995 147) Λαγδάς Π. •«Θυμάμαι για τον Άρη…», ΕΑΝ-161/978 148) ΛΑΪΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ •Αφιέρωμα στο Γοργοπόταμο – Χρονικό, τ. 4 /1986 149) •Ημερολόγιο Γεγονότων (1942 - 1944), τ.4 / 1986 και 6-7 /1987 150) •Η γυναίκα στην Εθνική Αντίσταση, ΛΑ-4 / 1986 151) Λαϊνάς Θ. •Από το χρονικό της καταστροφής της Υπάτης, ΣΕ-121-122/1979 152) •Από το χρονικό καταστροφής της Υπάτης, ΣΕ-121-122/1979 153) •Η Υπάτη στις φλόγες 17-6-1944, ΥΠ-5/1981 154) •Υπαταίοι μάρτυρες της Κατοχής, ΣΕ-168/1983 155) •Το συναξάρι ενός τόπου, ΥΠ-11/1984 156) •Γοργοπόταμος-Υπάτη (1942-1992) μια επέτειος,το βαρύ τίμημα της Υπάτης, ΥΠ-25-27/1992 157) •Η ανακήρυξη της Υπάτης σε «Μαρτυρική Πόλη», ΥΠ-37-41/1999 158) Λέλης Γρηγόριος •Αφοπλισμός στο χωριό μας, ΦτΚ-12/1982 159) Λίμας Γ. •Αναμνήσεις απ’ την Κατοχική περίοδο,[Λοκρίδα], ΠΡ-30/1984 160) •Αποτίμηση προσφοράς –δάσκαλοι στην Αντίσταση, ΡΖ-5/1986 161) Λουκόπουλος Γ. •Περιπέτειες του δασάρχη Αυγίκου στα χρόνια της Γερμανικής κατοχής, ΝΝ-20/1992 162) Λουρή Ιουλ. •Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου [μαρτυρία Γ. Λουρή], ΜΠ-21/1993-94 163) Μαλεβίτσης Π. •Μια παιδούπολη στην περίοδο της Κατοχής στη Λοκρίδα, ΕΑΝ-95/1997 164) Μαμάνδρα Ασπ. •Αναμνήσεις από τα δραματικά γεγονότα της Κατοχής στην Αταλάντη, ΛΟΚΧ-4/1998 165) Μαρκογιώργος Ε. •Ο πρώτος μας νεκρός [Γαρδικιώτες στην Εθν.Αντίσταση], ΓΧ-4/1975 166) Μαυρομύτης Αν. •Ευρυτάνες στο Γοργοπόταμο, ΠΡ-30/1984 167) Μηχιώτης Χαρ. •Η Εθνική Αντίσταση στον Τυμφρηστό, «Αντίσταση-ΕΑΜ»-16/199 168) Μόκας Χρ. •Επικίνδυνο ταξίδι, ΕΑΝ-63/1989 169) Μπαλκούρας Ν. •Το Κρίκελλο [Ευρυτανίας] στην Εθνική Αντίσταση και στον εμφύλιο 170) πόλεμο, ΕΑΝ-77/1992 171) Μπέκιος Σπ. •Σεβασμός στην ιστορία της Εθνικής Αντίστασης, ΕΑΝ-73/1991 172) Μποσινάκος Γ. •Πριν από το γκρέμισμα [Γοργοπόταμος], «Αντίσταση»-15/1990 173) Μπούρχας Γ. •Ένα σαμποτάζ της οργάνωσης Στυλίδας, ΕΑΝ-43/1984 174) Μυλωνάς Αλ.• Αυτό το αίμα δεν θ’ αφήσουμε να χαθεί [η μάχη των Θερμοπυλών του 1943], ΦΓ-9/1978 175) •Επιχειρήσεις των Ναζήδων στην ορεινή Παρνασσίδα, ΕΑΝ-43/1980 176) •΄Ενας αγωνιστής θυμάται.. Απ’ τη δράση του 11/36 Τάγματος του ΕΛΑΣ(1943-45), ΛΑ-4 έως ΛΑ-14 [Τα δημοσιεύματα των τ. 13 και 14 αναφέρονται σε μάχη στις Θερμοπύλες (Σεπτέμβρης 1943)] 177) Μυρσιώτης Γ. •Ο δάσκαλος στην Εθνική Αντίσταση, ΦΓ-26/1984 178) Μωραϊτης Α. •Ανηφορίζοντας το δρόμο της τιμής [Άρης], ΕΑΝ-15,16/1978 179) Μωραϊτης Γ. •Ιταλία καπούτ! [Λοκρίδα], ΕΑΝ-80/1993 180) •Κώστας Αμπλιανίτης, ο γραμματέας της Περιφερειακής Επιτροπής Λοκρίδας του ΚΚΕ, ΕΑΝ-93/1996 181) Νάτσιος Δημ. •Ανέκδοτον ευχαριστήριον της Νέας Ζηλανδίας προς την Λαμίαν, ΣΕ-95/1977 182) •΄Ενα λαμιώτικο περιοδικο της Κατοχής (1943), ΦΧ-1/1980 183) Νικολάου Αντ. •Η γερμανική κατοχή της Στυλίδας, ΣΚΛ-1/1991 184) Ξηροτύρης Ζ. •Κατοχικές αναμνήσεις, ΦτΚ-9/1981 185) Ξυνοτρούλιας Κ. •Σαμποταριστική δράση στους σιδηροδρόμους, ΕΑΝ16/1978 186) Ορφανός Σπ. •Ένα σπουδαίο δίκτυ πληροφοριών στην πρωτεύουσα της Ρούμελης, ΕΑΝ-43/1984 187) Παγουρόπουλος Ε. •Η Υπάτη καίγεται, ΥΠ-12/1984 188) Πανταζής Παν. •΄Ενα κατοχικό ... κοτόπουλο, ΦΛ-5 / 1993 189) Παπαϊωάννου Λ.•Στη μνήμη των ηρωικών συναγωνιστών του χωριού Δρυμαία, ΕΑΝ-79/1993 190) Παπακωνσταντίνου Κ. •Οι δικηγόροι στην Εθνική Αντίσταση, ΕΑΝ-95/1997 191) Παπαναγιώτου Χ. •Κατοχικές μνήμες, ΝΝ-26/1998 192) Παπαυγέρης Ηλ. •Η κήρυξη του πολέμου των Ιταλών εναντίον της Ελλάδος το 1940, 193) ΦτΚ-43/1991 194) Παπιώτης Ν. •Το ξεκίνημα της πρώτης ανταρτοομάδας, ΕΑΝ-16/1978 195) Πεντεδέκας Κ. •Η Εθνική Αλληλεγγύη στην περιοχή Λοκρίδας, ΕΑΝ-95/1997 196) •Σωτήρης Λ. Τσιτσιπής, ο ηρωικός «Λοκρός», ΕΝΤΟΣ 1998 197) ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΡΟΥΜΕΛΗ •Κούρνοβο-αντιστασιακή μνήμη, τ.9/1981 198) •Το Αντιστασιακό μνημόσυνο της Αταλάντης (14-6-81), τ.10/1981 199) Ράπτης Ν. •28 Οκτωβρίου του 1940 στην Παύλιανη- πώς είδε ο λαός μας τον ελληνοϊταλικό πόλεμο, ΝΠ-7/1985 200) Ρούπας Χ. • Ίδια γεύση [αγωνιστές ’21 και 1940-44], «Αντίσταση»-15/1990 201) Ρούσκας Ι. •Χριστούγεννα 1943, ΦτΚ-40/1990 202) Σακκάς Π. •Από τη δράση του χωριού Εκκάρα Δομοκού, ΕΑΝ-62/1989 203) Σάνδρης Κ. •40 χρόνια μετά το ολοκαύτωμα της Υπάτης, ΥΠ-11/1984 204) •Το θαύμα του ’40 (η Υπάτη στο έπος του ‘40),[επιμ.], ΥΠ-25-27/1992 205) Σερφέ Τ. •Αναμνήσεις από τη μάχη της Παύλιανης, ΕΑΝ-63/1989 206) Σούλιας Θ.-Σαρρής Τ. •Η μάχη της Παύλιανης (1943), ΕΑΝ-74/1991 207) Σπανού Ρένα •Η μάχη του Γοργοπόταμου στο βρεταννικό τύπο, ΑΣΦΕ / 1990 208) Σπυρόπουλος Ηλ. •Η μάχη στο Λιανοκλάδι - 1944, ΛΑ-4 / 1986 209) Τραγγανίδα-Μακρυνιώτη Ε. •Αφιέρωμα στη γυναίκα της Αντίστασης [Δρυμαία], ΕΑΝ-92/1996 210) Τσαρός Θ. •«Αγία Παρασκευή» 1941, ΓΧ-9/1977 211) Τσιτσιπής Σ. •Αναμνήσεις από την Εθνική Αντίσταση στη Ρούμελη,ΕΑΝ-45/85 212) ΦΘΙΩΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ •Β.Β.C.- μετάδοση πολεμικών αναμνήσεων ενός Ρουμελιώτη, ΦΣ-5-6/1979 213) Χονδραλής Χ. •Το κερί της Μ’σοσπορίτισσας [1940], ΝΝ-24/1996 214) Χονδρός Δημ. •Ιωάννης Σταυρόπουλος (Λιάκουρας)-αντιστασιακά πένθη, ΠΡ-16/1982 215) •Στρατηγός Δημ.Ματσούκας (Οπούντιος) 1889-1983, ΠΡ-25/1984 216) •Ντοκουμέντο για τον Ι.Σταματόπουλο [Δαδί], ΕΑΝ-87/1995 217) Χουλιάρας Γ. (Περικλής) •Γοργοπόταμος 25 Νοεμβρίου 1942, ΠΡ-12/1981 218) •Πώς αρχίσαμε και πώς φτάσαμε στην πρώτη οργανωμένη σύγκρουση με τον 219) καταχτητή, ΕΑΝ-74/1991 220) Χρονικά της Επαρχίας Δομοκού• Νεκροί χωριών της επαρχίας μας στη δεκαετία του1940 από πολεμικά και εμφυλιοπολεμικά αίτια, τ.8/1997 και τ.9/1998 Τότε που στη Φθιώτιδα καλλιεργούσαν Ινδική Κάνναβη

Το 1886 κάποιος Λ.Κ.Τ. από τη Λαμία ενδιαφέρεται να καλλιεργήσει ινδική κάνναβη, να παράξει και να εμπορευθεί χασίς και με επιστολή στο περιοδικό "Ελληνική Γεωργία" ζητά πληροφορίες. Το περιοδικό, στη στήλη "ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ", σπεύδει να του απαντήσει (Νοεμβριος 1886, σελ.521): "Περί Χασίς. Τω κ. Λ.Κ.Τ. εις Λαμίαν-Δύνασθε ευκόλως και επιτυχώς να καλλιεργήσετε το ναρκωτικόν τούτο φυτόν όπερ είναι απλώς ποικιλία της κοινής καννάβεως...". Τον Αύγουστο του 1892, η "Ελληνική Γεωργία", στην ίδια στήλη (σελ.377-378} , αφου απαντήσει σε επιστολές αγροτών με θέματα όπως "περί γεωμήλων", "περί καταπολεμήσεως της φθειριάσεως της ροδακινέας", "ροδαί προσβαλλόμεναι υπό εντόμων", απαντά και σε κάποιον Κ.Κ. , απο την Αθήνα, που ενδιαφέρεται να καλλιεργήσει ινδική κάνναβη και παπαρούνα για την παραγωγή οπίου. "Περί οπίου. Τω κ. Κ.Κ. εις Αθήνας. Το όπιον είναι ναρκωτική ουσία χρησιμοποιουμένη εν τη φαρμακευτική. Εις τας Ινδίας, την Σινικήν και εις τινα μέρη της Ανατολής καπνίζουσι το όπιον όπως το χασίς..... Η καλλιέργεια του φυτού τούτου προς παραγωγήν οπίου δεν συμφέρει παρ' ημίν, διότι απαιτεί πολλά ημερομίσθια, άτινα εν Ελλάδι είνε λίαν υπερτιμημένα... Προσεχώς πλειότερα". Για την καλλιέργεια της ινδικής κάνναβης τον παραπέμπει στο τεύχος του Νοεμβρίου του 1886, στην απάντηση στον αγρότη από την Λαμία. Θα πρέπει οι ενδιαφερόμενοι για την καλλιέργεια της ινδικής κάνναβης να ήταν πολλοί. Μεταξύ αυτών και το Υπουργείο Γεωργίας. Τον Μάρτιο του 1887 (σελ.110-114) η "Ελληνική Γεωργία" δημοσιεύει ένα κείμενο με τίτλο "ΠΕΡΙ ΧΑΣΙΣ". Δεν το έχει συντάξει γεωπόνος ή συνεργάτης του περιοδικού. Φέρει τον υπότιτλο "Εκθεσις του Δημάρχου Ορχομενού της Μαντινείας" και αρχίζει ως εξής: "Κληθέντες όπως δώσωμεν, συνεπεία υπουργικής διαταγής, πληροφορίας περί της καλλιεργείας και της επεξεργασίας της παραγωγής του χασίς εν τω δήμω ημών, σπεύδομεν να εκθέσωμεν τα εξής: Προ δεκαετίας μετεδόθη εν τω δήμω Ορχομενού η καλλιέργεια του χασίς εκ των πέριξ δήμων της Μαντινείας, εις ους, ως και εν Αργολίδι, εγένετο προηγουμένως δοκιμή παρ' Αιγυπτίων, Κυπρίων και άλλων μεταναστών της Ανατολής, οίτινες ήλθον και εδίδαξαν την καλλιέργειαν και παρασκευήν του προϊόντος τούτου εν Ελλάδι. Το χασίς σπείρεται κατά Φεβρουάριον, Μάρτιον και Απρίλιον εις πρώτης ποιότητος γαίας...". Ακολουθούν οι οδηγίες για την καλλιέργεια του φυτού και την παρασκευή του χασίς, τα έξοδα και τα έσοδα του αγρότη, οι τιμές στην ελληνική αγορά και η Έκθεσις του Δημάρχου κλείνει ως εξής "...Αφ' ης ήρξατο η καλλιέργεια του είδους τούτου εν τω δήμω Ορχομενού παρατηρείται μεγίστη γεωργική δραστηριότης". Το χασίς το συσκεύαζαν σε μικρά υφασμάτινα σακκίδια που είχαν μήκος 20 έως 30 εκατοστά, πλάτος 10 έως 15 και πάχος από 3 έως 5. Πάνω στο ύφασμα του σακκιδίου τυπώνονταν με μαύρο ή κόκκινο μελάνι το σήμα του εργοστασίου, το όνομα και η διεύθυνση του εργοστασιάρχη. Η παρασκευή του χασίς γίνονταν σε ειδικά εργοστάσια, στη Τρίπολη, που απασχολούσαν γύρω στους 80 με 100 εργάτες. Τρία από αυτά τα σακκίδια μεταφέρθηκαν από την Μέση Ανατολή και δωρήθηκαν στο φαρμακογνωστικό Μουσείο της Φαρμακευτικής Σχολής του Παρισιού. Πάνω στο ύφασμα, με κόκκινο μελάνι, ήταν γραμμένες οι λέξεις: ΕΞΤΡΑ Δ.Ι.ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. (Ολα αυτά τα στοιχεία υπάρχουν στο βιβλίο του Γ.Κ. Μακρή, "Το Ελληνικον χασίς", 1929). Το χασίς εξάγονταν στις αραβικές χώρες της Β.Αφρικής και της Μέσης Ανατολής και θεωρούνταν ένα από τα καλύτερα του κόσμου, ίσως και το καλύτερο. Λίγο πριν το 1915 καλλιεργούνταν 26.000 στρέμματα με ινδική κάνναβη το χρόνο. Η παραγωγή του χασίς έφτανε στους 340 τόνους. Στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, η Ελλάδα ήταν η μεγαλύτερη εξαγωγική χώρα σε χασίς. Από το 1875 και για μισό αιώνα οι ποσότητες του εξαγομένου ελληνικού χασίς από τα λιμάνια της Σύρας, του Πειραιά και της θεσσαλονίκης παρουσίαζαν συνεχή αύξηση. Από τις ποσότητες του χασίς που είχαν κατασχεθεί στην Τύνιδα της Τυνησίας φαίνεται πως οι περισσότερες είχαν σφραγίδα ελληνικών εργοστασίων (με κυριότερο τον οίκο "Σταύρου Κοτσακέ εν Τριπόλει"). Ο Δήμαρχος του Ορχομενού μας πληροφορεί ότι κάθε στρέμμα (πρώτης ποιοτητας, γόνιμα, κοντά σε ποτάμια) "παράγει 8Ο-100 οκάδας φύλλου". Ο Γ.Κ.Μακρής αναφέρει 130 οκάδες κατά μέσον όρο (μια οκά είναι 1.300 γρ. περίπου) . Από την ποσότητα αυτή παράγονταν 6-9 οκάδες χασίς (7 με 11 κιλά το στρέμμα). Οι παραγωγοί πωλούσαν την οκά 12-20 δραχμές (ο Δήμαρχος μας λέει ότι "το ημερομίσθιον προς εκφύλλισμα και κατασκευή της κόνεως, εργασιών τελουμένων συνήθως υπό γυναικών, κορασίων και παίδων, πληρώνεται από 1-1.50 δραχ..."). Εισέπρατταν δηλαδή από κάθε στρέμμα το λιγότερο 72 δρχ.και το περισσότερο 180 δρχ. Τα έξοδα ανά στρέμμα ανέρχονταν στις 9 με 12 δραχμές. Καταλαβαίνουμε λοιπόν γιατί ο Δήμαρχος γράφει στην ΄Εκθεσίν του "παρατηρείται μεγίστη γεωργική δραστηριότης". Το 1906 ψηφίζεται ο νόμος ΓΡΚΓ' (3123,14/15 Ιουνίου) που φέρει τον τίτλο "Περί φορολογίας της Ινδικής καννάβεως και περί τελωνειακών μέτρων κατά την εξαγωγήν αυτής εις την αλλοδαπήν". Ο νόμος αποτελείται από τέσσερα Κεφάλαια (17 άρθρα συνολικά) εκ των οποίων το πρώτο τιτλοφορείται:"Στρεμματική φορολογία των προς παραγωγήν ινδικής καννάβεως σπειρωμένων γαιών". Μερικά άρθρα του νόμου παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον Το άρθρο 1:"Επιβάλλεται από του έτους 1906 έγγειος κατά στρέμμα φόρος επί των προς παραγωγήν Ινδικής καννάβεως (cannabis indica, hachiche, χασίς) σπειρομένων γαιών, οριζόμενος μετά του κατά τον ΨΙΓ΄ νόμον του 1878 ποσοστού οδοποιίας εις δραχμάς οκτώ κατά στρέμμα". Άρθρο 9 :"0 φόρος εισπράττεται από της 1 Νοεμβρίου εκάστου έτους. Εάν όμως το σύνολον του φόρου εν τινι δήμω κατά φορολογούμενον υπερβαίνη τας 100 δραχμάς, ο φόρος εισπράττεται εις μηνιαίας δόσεις, ων εκάστη δεν δύναται να είνε κατωτέρω των 50 δραχμών". Για να φτιάξει τους δρόμους του το Ελληνικό Κράτος κάνει και ευκολίες στους φορολογούμενους παραγωγούς του χασίς. Το άρθρο 14 (Β΄ Κεφ.): "Πας εξαγωγεύς Ινδικής καννάβεως (χασίς) προορισμένης δι' άλλους ξένους λιμένας, πλην των Αιγυπτιακών, οφείλει, προς τη διασαφήσει της εξαγωγής,να καταθέτη παρά τη Τελωνειακή αρχή του τόπου της φορτώσεως χρηματικήν εγγύησιν εκ δραχμών δέκα (10) δι' εκάστην οκάν εξαχθησομένης Ινδικής καννάβεως. Η εγγύησις αυτή επιστρέφεται τω καταθέτη μόνον επί τη προσαγωγή πιστοποιητικού της Ελληνικής Προξενικής αρχής, εις την περιφέρειαν της οποίας ανήκει ο λιμήν αποβιβάσεως ...". Το άρθρο 14 (Γ' Κεφ.): "Δημόσιοι υπάλληλοι, δήμαρχοι ή δημαρχικοί πάρεδροι αρνούμενοι , αναβάλλοντες ή αμελούντες την εκτέλεσιν των δια του παρόντος νόμου επιβαλλομένων αυτοίς καθηκόντων τιμωρούνται ανεκκλήτως με πρόστιμον μέχρι δραχμών 200 υπό του Υπουργού των Οικονομικών , καταδιώκονται δε και ποινικώς επί αρνήσει υπηρεσίας." Τα κρατικά έσοδα από την φορολογία των αγροτών και των εξαγωγέων θα πρέπει να ήταν και μεγάλα και άκρως αναγκαία. Τα πρόστιμα αυτά ήταν άλλη μια πηγή εσόδων. Οι φόροι και οι εγγυήσεις κατατίθενται σε έντοκο λογαριασμό της Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος και "διατίθενται δε αποκλειστικώς προς αποξήρανσιν ελών και τελμάτων, προς εκκαθάρισιν καταβοθρών, προς εκτέλεσιν υδραυλικών εν γένει έργων και προς κατασκευήν δημοτικών οδών εν αις επαρχίαις εισπράττεται ο φόρος ή εξ ων παρήχθη η ινδική κάνναβις , εις ην ανήκει η καταπεσούσα εγγύησις" (άρθρο 15, Κεφ. Δ΄) Από τα τέλη του 19ου αιώνα αρχίζει να απαγορεύεται η χρήση του χασίς στις αραβικές χώρες. Ο Γ.Κ.Μακρής αναφέρει ότι "Δια της από 7ης Ιουνίου 1900 Διατάγματος απαγορεύεται αυστηρώς εις Τύνιδα η κατοχή , πώλησις και κατανάλωσις του χασίς. Το Διάταγμα τούτο τυπικήν μόνον ισχύν έχον...". Η χρήση του χασίς είναι ευρύτατη ανάμεσα στον πληθυσμό των αραβικών χωρών και το άριστο ελληνικό χασίς ήταν περιζήτητο, παρ' όλες τις απαγορεύσεις. Το άρθρο 11 του παραπάνω νόμου έχει ως εξής: " Απαγορεύεται η δι' Αίγυπτον εξαγωγή Ινδικής καννάβεως εκ των λιμένων του Ελληνικού Κράτους". Ο Γ.Κ.Μακρής αναφέρει όμως: "Η εξαγωγή του Ελληνικού χασίς εις το εξωτερικόν, ήτοι κυρίως, εις Αίγυπτον ενεργείται λαθρεμπορικώς εκ μέρους των Ελλήνων εμπόρων εξ ων πλείστοι πολλάκις εφυλακίσθησαν και επλήρωσαν πρόστιμον. Τα μέσα άτινα μετήρχοντο όπως εξαπατήσωσι τας Αιγυπτιακάς Αρχάς και αι περιπέτειαι ας υφίσταντο πολλοί εξ αυτών θα απήτουν ολοκλήρους τόμους δια να περιγραφώσι, καθ' ότι η γόνιμος φαντασία των διενεργούντων το λαθρεμπόριον εξεύρισκε νέας μεθόδους δια την εισαγωγήν του προϊόντος" (σελ. 42 ). Τώρα εξηγείται η χρηματική εγγύηση που έπρεπε να καταβαλλουν οι εξαγωγείς στο Τελωνείο του τόπου της φόρτωσης (δέκα δραχμές την οκά, μεγάλο ποσό). Για να πάρουν πίσω την εγγύηση έπρεπε να προσκομίσουν πιστοποιητικό από την Προξενική Αρχή της χώρας εισαγωγής ότι το χασίς έφτασε στη χώρα προορισμού και πουλήθηκε. Η εισαγωγή όμως του χασίς είχε απαγορευθεί στις αραβικές χώρες. Η χρηματική εγγύηση δεν επιστρεφόταν ποτέ. Ηταν το μερίδιο που έπαιρνε το Ελληνικόν Κράτος από τα τεράστια κέρδη των Ελλήνων λαθρεμπόρων. ( Έτσι αποξηράναμε έλη, φτιάξαμε δρόμους . . . ) Τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι αγρότες προτιμούν να καλλιεργήσουν σιτάρι παρά ινδική κάνναβη (η τιμή του σιταριού κατά τη διάρκεια του πολέμου είχε ανεβεί πολύ). Από τα 1919 όμως αρχίζει και πάλι η καλλιέργεια της ινδικής κάνναβης. Το 1920 το Ελληνικον Κράτος παίρνει μια πολύ σημαντική απόφαση. Ο νομός 2107 της 11/14 Μαρτίου φέρει τον τίτλο "Περί απαγορεύσεως της καλλιέργειας, της εμπορίας και της καταναλώσεως της ινδικής κάνναβης (χα­σίς)" και συγκροτείται από οχτώ άρθρα. Το άρθρο 1 παρουσιάζει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον: "Απαγορεύεται καθ' όλον το Κράτος η καλλιέργεια της ινδικής καννάβεως (χασίς), από 1ης δε Ιανουαρίου 1921 απαγορεύεται και η αγορά, πώλησις, κατοχή, μεταφορά αυτής ως και πάσα άλλη δικαιοπραξία επ' αυτής". Το 1924 το Ελληνικόν Κράτος αλλάζει γνώμη. Ο νόμος 3070 της 24/31 Μαρτίου φέρει τον τίτλο: "Περί τροποποιήσεως του Νόμου 2107 του 1920 'περί της ινδικής καννάβεως'" και αποτελείται από δυο άρθρα. Η παράγραφος 1 του άρθρου 1 μας ενημερώνει για την αλλαγή:"Εν άρθρω 1 του Νόμου 2107 του 1920 η περικοπή από '1ης δε Ιανουαρίου 1921′ αντικαθίσταται δια της από '1ης Ιανουαρίου 1926′". Το άρθρο 2 πρέπει να παρατεθεί ως έχει: "1. Το άρθρο 11 του Νόμου ΓΡΚΓ΄ του 1906 'περί φορολογίας της ινδικής καννάβεως κλπ' τίθεται εν ισχύη μέχρι της 1 Ιανουαρίου 1926. – 2.Πας εξαγωγεύς ινδικής καννάβεως προωρισμένης δι' άλλους ξένους λιμένας, πλην των Αιγυπτιακών, οφείλει εν τη διασαφήσει εξαγωγής να καταθέση παρά τη τελωνειακή αρχή του τόπου της φορτώσεως γραμμάτιον παραλαβής Δημοσίου Ταμείου εμφαίνον την εις αυτό κατάθεσιν υπέρ του Δημοσίου δραχμών πεντήκοντα(50) δι' εκάστην οκάν εξαχθησομένης ινδικής καννάβεως". Λαθρεμπόριο, ξελαθρεμπόριο, έσοδα είναι αυτά. Το Ελληνικόν Κράτος το 1925 αλλάζει και πάλι γνώμη. Το Νομοθετικό Διάταγμα της 7/20 Νοεμβρίου φέρει τον τίτλο "Περί τροποποιήσεως του Νόμου 3070 του 1924″ και απαρτίζεται μόνο από ένα άρθρο: "Άρθρον μόνον. 1.Εν εδαφίω 1 του άρθρου 1 του Νόμου 3070 η περικοπή 'από 1 δε Ιανουαρίου 1926 ' αντικαθίσταται δια της 'από 1 δε Ιανουαρίου 1936 ' – 2.Εν εδαφίω 2 του άρθρου 1 και εν εδαφίω 1 του άρθρου 2 του αυτού Νόμου η περικοπή της '1 Ιανουαρίου 1926′ αντικαθίσταται δια της '1 Ιανουαρίου 1936′". Άλλα δέκα χρόνια παράταση. Άλλα δέκα χρόνια φορολόγησης των αγροτών παραγωγών χασίς, άλλα δέκα χρόνια επιβολής χρηματικών εγγυήσεων στους λαθρεμπόρους του χασίς, αλλά δέκα χρόνια είσπραξης εσόδων. Το 1932 το Ελληνικον Κράτος αλλάζει και πάλι γνώμη.Με τον νόμο 5539 της 15/23 Ιουνίου 1932 "Περί μονοπωλίου των ναρκωτικών φαρμάκων και του ελέγχου αυτών" κλείνει η αυλαία της νόμιμης και υπό το κράτος ενισχυόμενης καλλιέργειας ινδικής κάνναβης,παραγωγής και εξαγωγής χασίς. Περιλαμβάνει 40 άρθρα αλλά μας ενδιαφέρουν μόνο τα 1, 2 και 14. Το άρθρο 1 καταγράφει ποιές ουσίες θεωρεί ο νόμος ως ναρκωτικά – μεταξύ αυτών και η ινδική κάνναβη.Το άρθρο 2 είναι πολύ σύντομο: "Η καθ' άπαν το Κράτος εισαγωγή και πώλησις των εν τω άρθρω 1 καθοριζομένων ναρκωτικών είναι αποκλειστικόν δικαίωμα του Κράτους και ανήκει εις το Υπουργείο Υγιεινής.". Νομίζω ότι καταλαβαίνετε τι θέλει να πει. Το άρθρο 14 αναφέρει: "Η καλλιέργεια της ινδικής καννάβεως ως και η κατοχή αυτής εν Ελλάδι απαγορεύεται. Οι προ της δημοσιεύσεως του παρόντος κάτοχοι ινδικής κανάβεως αποζημιούνται, κατά τα δια διατάγματος ορισθησόμενα, και η ινδική κάνναβις καταστρέφεται. Επίσης αποζημιούνται, κατά τα δια διατάγματος ορισθησόμενα, οι κτηματίαι ή και οι καλλιεργηταί των οποίων η εσοδεία εξ ινδικής καννάβεως προ ή μετά τον θερισμόν κατεστράφη κατ' εφαρμογήν του άρθρου 7 του νόμου 2107 (σ.σ. του 1920)Εκ της καταβληθησομένης αποζημιώσεως , ως ανωτέρω, εις τους κατόχους ινδικής καννάβεως παρακρατείται ποσοστόν 10 % το οποίον διατίθεται δια τους ακολούθους κοινωφελείς σκοπούς..." και αναφέρει κατασκευές αγροκηπίων, συντήρηση εθνικής οδού, κατασκευή αμαξιτής οδού και καθαρισμό καταβοθρών κάποιου χειμάρρου. Ολα αυτά τα δημόσια έργα στη Πελοπόννησο. ΛΗΣΤΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΦΘΙΩΤΙΔΑ

Επί Τουρκοκρατίας και ειδικά στην εποχή του Αλή Πασά ,πολλοί Έλληνες που δεν άντεχαν κυρίως την σκλαβιά και την φτώχεια μαζί αναγκάστηκαν να γίνουν ληστές και να ανέβουν στα Βουνά. Λήστευαν συνήθως Τούρκους αλλά και πλούσιες Ελληνικές οικογένειες. Μετά την απελευθέρωση περίπου στα 1830 , πολλοί αγωνιστές της Ελληνικής επανάστασης λόγω της αδιαφορίας που έδειξε απέναντι τους το νεοσύστατο Ελληνικό κράτος , βρέθηκαν χωρίς πόρους και προστασία , έτσι προσχώρησαν στις συμμορίες των ληστών. Με το εμπειροπόλεμο πλέον προσωπικό οι λήσταρχοι έγιναν αδίστακτοι, κτυπούσαν πια, όχι μόνο τα χωριά αλλά και τις μεγάλες πόλεις. Η Κυβέρνηση για την καταστολή των ληστειών αναγκάσθηκε να δώσει αμνηστία σε όλους τους ληστές. Στις 28 Απριλίου το 1836 έθεσε σε ισχύ τον νόμο περί αμνηστίας αλλά εξαιρούσε 16 περιβόητους λήσταρχους. Το φαινόμενο των ληστειών με αυτό το νόμο περιορίσθηκε σχετικά. Από το 1845 όμως η πολιτική διαφθορά που επικρατούσε στη χώρα μας ,(με την συμβολή της Αντιπολίτευσης που ήθελε να κτυπήσει τη Κυβέρνηση ) ενθάρρυνε και δημιούργησε νέες συμμορίες. Η Κυβέρνηση τότε βρέθηκε μπροστά σε μία χαώδη κατάσταση κυρίως στην ύπαιθρο. Με το νόμο ΤΟΔ της 27 Φεβρουαρίου 1871 ,περί καταδιώξεως της ληστείας έθεσε σε εφαρμογή το μέτρο της επικήρυξης των ληστών και της εκτόπισης όλων όσων τους υπέθαλπαν και τους πρόσφεραν κάλυψη. Παρά τις δεκάδες συλλήψεις και εκτελέσεις τα αποτελέσματα δεν ήταν ικανοποιητικά. Οι ληστές για να αντιμετωπίζουν τα καταδιωχτικά αποσπάσματα είχαν δημιουργήσει πολυμελείς ομάδες που πολλές φορές συγκρούονταν και μεταξύ τους για τον έλεγχο κάποιας περιοχής. Επί 50 σχεδόν ολόκληρα χρόνια η εξύμνηση των κατορθωμάτων των λήσταρχων ( Νταβέλη , Λίγγου , Κακαράπη κλ ) έφθασε σε τέτοιο σημείο που όνειρο του φτωχού κάθε χωρικού ήταν να ενταχθεί σε κάποια από αυτές τις ομάδες. Το κλίμα αυτό που επικρατούσε σε όλη τη χώρα ώθησε αρκετούς Σμοκοβίτες να βγούν στο βουνό.Θα αναφέρουμε εδώ όσους τα ονόματα τους διασώθηκαν έως σήμερα μέσω της προφορικής παράδοσης ΓΙΑΤΑΓΑΝΑΣ έδρασε στα χωριά Σμόκοβο ,Καστανιά Νιοχώρι και γενικά στον ορεινό όγκο της περιοχής μας .Τον επικήρυξε η κυβέρνηση ,και τον σκότωσε στη τοποθεσία Τρανή Λάκα ,ο επίσης ληστής Σταμέλλος από την Καστανιά , για να αμνηστευτούν τα δικά του εγκλήματα. ΚΑΝΤΖΟΣ ( Ευάγγελος Χριστακόπουλος ) τον οποίο τον καρατόμησαν στην θέση Μοιρά της Υπάτης την στιγμή της σύλληψης του . ΘΟΔΩΡΗΣ ( Θεόδωρος Χριστογιώργος ) Σαιταρής . Αυτός δολοφονήθηκε από καταδιωκτικό απόσπασμα στην Χομίργιαννη. ΡΑΦΤΟΓΙΩΡΓΟΣ ( Γεώργιος Ραφτόπουλος ) η δράση του ήταν σχετικά μικρή, παραδόθηκε στις αρχές ,αμνηστεύτηκε και γλύτωσε τον θάνατο. Όπως αναφέρει η προφορική παράδοση οι δύο ληστές Κάντζος και Θοδωρής, συνέλαβαν μια βραδιά στη θέση Σαμαράκι τον Ιερέα Παπαγεωργάκη από το Νιοχώρι που πήγαινε στο Σμόκοβο να μεταλάβει των Αχράντων Μυστηρίων κάποιο ετοιμοθάνατο κάτοικο του χωριού.Αφού τον κράτησαν όλη την νύχτα , την επομένη μέρα τον οδήγησαν στο σπίτι του στο Νιοχώρι ζητώντας του λύτρα για να τον αφήσουν ελέυθερο διαφορετικά θα τον εκτελούσαν . Ο Παπαγεωργάκης αναγκάστηκε να τους δώσει 300 χιλιάδες δραχμές , ( χρυσές την εποχή εκείνη) τα χρήματα τα είχε κρυμμένα στην ρίζα μιας καρυδιάς που είχε στην αυλή του. Την ίδια εποχή λήστεψαν και τον Γιώργο Λαγό από το Σμόκοβο ,ο οποίος είχε τόσα χρήματα που όταν ζήτησε σε γάμο την κόρη του Παπαδήμα, του υποσχέθηκε ότι αν τον έκανε γαμπρό θα έστρωνε το δρόμο από το σπίτι του έως το σπίτι του Παπαδήμα με αργυρά τάλλαρα.Ο Παπαδήμας δεν τον έκανε γαμπρό του και τελικά πάντρεψε τη κόρη του με τον Σταύρο Σαιταρή.... Σαν να μην έφταναν τα άλλα προβλήματα που αντιμετώπιζε το μικρό νεοσύστατο Νεοελληνικό Κράτος το 1833, ήρθε να προστεθεί από τις αρχές του βίου του και το πρόβλημα της ληστείας, που λυμαινόταν όλη την Ελλάδα και κυρίως τις παραμεθόριες επαρχίες μία από τις οποίες ήταν και η επαρχία της τότε ακριτικής Φθιώτιδας. Η ληστεία κατά την ιστορική περίοδο (1833 – 1881) γνώρισε φάσεις έξαρσης και ύφεσης και απείλησε την ενότητα αλλά και την ίδια την ύπαρξη του Ελληνικού Κράτους. Σαν κορυφαία γεγονότα της εποχής αυτής με μεγάλη απήχηση, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, ήταν τα παρακάτω: Η απαγωγή του Γάλλου λοχαγού Μπερτό ή Βρεττό από τη συμμορία του αρχιληστή Χρήστου Νταβέλη στις 23 Σεπτεμβρίου 1855 – κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου (1854 – 1856) – καθώς ανέβαινε στο δρόμο από τον Πειραιά στην Αθήνα. Τελικά αφέθηκε ελεύθερος, αφού η Ελληνική Κυβέρνηση εξαναγκάστηκε να πληρώσει 30.000 δραχμές λύτρα για την απελευθέρωσή του. Η κατάληψη, και η ληστεία του σπιτιού του και η αιχμαλωσία της κόρης του Παρασκευής, του δωδεκαχρονου γιού του και του γιατρού γαμπρού του Π. Καλογερόπουλου του βουλευτή Εύβοιας Νικολάου Βουδούρη. Οι ενωμένες συμμορίες του Βασίλη Καλαμπαλίκη, Λουκά Μπελιούλα ή Κακαράπη, Γιάννη Πάλλα, Φουντούκη, Θανάση Χορταριά, Μπούρχα, Νικολάου Τσόπα ή Ρουπακιά, Μήτρου Λυκουρέση και Δήμου Καραδήμου αποβιβάστηκαν με βάρκες από τις ακτές της Βοιωτίας στη Χαλκίδα στις 28Νοεμβρίου 1855 και απήγαγαν τα παραπάνω άτομα, τα οποία απελευθερώθηκαν, αφού καταβλήθηκε στις ληστοσυμμορίες ως λύτρα το ποσό των 40.000 δραχμών και δόθηκε η υπόσχεση του βουλευτή Βουδούρη ότι θα ενεργούσε για την αμνήστευσή τους. Το Νοέμβριο του 1865 οι ληστές απήγαγαν τρεις Άγγλους περιηγητές στην Ακαρνανία.Τον Αύγουστο του 1866 οι ληστές απήγαγαν το βουλευτή Τριφυλλίας Σωτήριο Σωτηρόπουλο και τον κράτησαν αιχμάλωτο τριάντα έξι μέρες. Το 1870 οι αρχιληστές Χρήστος και Τάκος Αρβανιτάκης με τη συμμορία τους απήγαγαν τους ξένους περιηγητές που πήγαν να επισκεφθούν το πεδίο της μάχης του Μαραθώνα και τους σκότωσαν στις 9 Απριλίου στο Δήλεσι (Δήλιον) της Βοιωτίας, ένα φοβερό γεγονός με τρομερή απήχηση στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Το Σεπτέμβριο του ίδιου έτους ληστές μπήκαν στη Λιβαδειά και απήγαγαν από το σπίτι του το βουλευτή Φίλωνα. Η ληστοκρατία στην Φθιώτιδα Εδώ θα αναφερθούμε στις ληστοσυμμορίες που έδρασαν στην επαρχία της Φθιώτιδας που ήταν τότε παραμεθόρια επαρχία και δεινοπαθούσε από τις ληστρικές επιδρομές και λαφυραγωγίες. Απλώς αναφέραμε ορισμένα ληστρικά γεγονότα με γενικότερη απήχηση, για να μπούμε στο ληστρικό κλίμα της εποχής. Όταν μιλάμε για επαρχία της Φθιώτιδας εκείνη την περίοδο, εννοούμε την περιοχή που περιλαμβάνεται μεταξύ της οροθετικής γραμμής κατά μήκος της κορυφογραμμής της Όθρυος ως τον Παγασητικό Κόλπο και της κορυφογραμμής της Οίτης, που συμπεριλαμβάνει ανατολικά και τους Δήμους Πτελεατών και Αμαλιαπόλης (Μιτζέλας) και νοτιοανατολικά τους Δήμους Θερμοπυλών και Θρονίου της επαρχίας Λοκρίδας, δηλαδή σε γενικές γραμμές την επαρχία που προήλθε από τη συγχώνευση των επαρχιών του Πατρατζικίου και του Ζητουνίου κατά την Τουρκοκρατία. Οι απαρχές της ληστείας Οι απαρχές της ληστείας πρέπει να αναζητηθούν πριν από την άφιξη του βασιλιά Όθωνα στην Ελλάδα (6 Φεβρουαρίου 1833) στα χρόνια του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, όταν το 1830 διοργάνωσε τα ελαφρά τάγματα του στρατού και έμειναν έξω από αυτά πάνω από 4.000 αγωνιστές του Ιερού Αγώνα του 1821. Από αυτούς άλλοι γύρισαν στις οικογένειές τους και άλλοι ξαναγύρισαν στα αγαπημένα τους κλέφτικα λημέρια στις απάτητες βουνοκορφές των Αγράφων, της Γούρας, των Χασίων και του Ολύμπου. Εξαιτίας του γεγονότος αυτού άρχισε να αναβιώνει η ληστεία σε ορισμένες περιοχές της Στερεάς Ελλάδας. Μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια (27 Σεπτεμβρίου 1831) επικράτησε στη Ελλάδα αναρχία και χάος . Τα ελαφρά τάγματα διαλύθηκαν και οι στρατιώτες ξαναγύρισαν στους παλιούς άτακτους αρχηγούς τους με τους οποίους τους συνέδεαν κοινά πολεμικά βιώματα. Διαλυμένα και διασκορπισμένα τα ελαφρά τάγματα στις ελληνικές επαρχίες καταπίεζαν τους αγροτικούς πληθυσμούς, αρπάζοντας τα ζώα τους και τις μικρές τους περιουσίες. Αυτή τη δυσάρεστη κατάσταση αντιμετώπισε η Αντιβασιλεία, όταν ήρθε στην Ελλάδα και προσπάθησε να βάλει κάποια τάξη. Με το δ/γμα 2/14 Μαρτίου 1833 διέλυσε τα άτακτα στρατεύματα και στη θέση τους δημιούργησε 10 τάγματα ακροβολιστών. Οι άτακτοι στρατιώτες δεν είδαν με καλό μάτι τη νέα στρατιωτική οργάνωση και αρνήθηκαν να καταταχτούν στα νέα τάγματα, γιατί η αυστηρή πειθαρχία, οι συνεχείς ασκήσεις, η φράγκικη ενδυμασία τους, τα «στενά» όπως τα έλεγαν, ήταν ξένα προς τις μακροχρόνιες συνήθειές τους και τον ανυπότακτο χαρακτήρα τους. Έτσι με τη νέα οργάνωση των ατάκτων στρατευμάτων και τη δημιουργία των ταγμάτων των ακροβολιστών έμειναν έξω από τα τάγματα περίπου 15.000 αγωνιστές της επανάστασης . Τα στρατιωτικά μέτρα που έλαβε ο Καποδίστριας και τα αψυχολόγητα στρατιωτικά μέτρα της Αντιβασιλείας, με τα οποία αρκετές χιλιάδες των αγωνιστών του 1821 έμειναν έξω από τις νέες στρατιωτικές διοργανώσεις, δημιούργησαν στην Ελλάδα το μεγάλο πρόβλημα της ληστείας, που αποτέλεσε τη μεγαλύτερη τροχοπέδη για την ανάπτυξη της ελληνικής υπαίθρου. Κυρίως όμως η ληστεία έπληξε τη Στερεά Ελλάδα και προπαντός τις παραμεθόριες επαρχίες, μία από τις οποίες ήταν και η παραμεθόρια επαρχία της Φθιώτιδας, που υπόφερε τα πάνδεινα κατά το χρονικό διάστημα 1833–1881 που προσαρτήστηκε στην Ελλάδα ηΘεσσαλία. Τα παραμεθόρια χωριά της επαρχίας της Φθιώτιδας στην Όθρυ (Βουνά της Γούρας) ήταν, αρχίζοντας από τα ανατολικά προςmτα δυτικά, τα εξής: Αμαλιάπολη (Μιντζέλα) επί του Παγασητικού Κόλπου, Σούρπη, Γαύριανη, Πτελεός, Μαχαλάς (Κυπαρισσώνας), Μύλοι, Σπαρτιά, Τσερνοβίτι (Παλαιοκερασιά), Άνυδρο (Νίκοβα), Σαπουνάς, Νεράϊδα, Δρύστελα, Λογγίτσι, Λιμογάρδι, Δίβρη, Μακρολείβαδο, Δερβένι Φούρκα (Καλαμάκι), Στύρφακα, Τρίλοφο (Κούρνοβο), Αρχάνι, Γιαννιτσού, Πλατύστομο, Ασβέστης, Τσούκα, Ροβολιάρι, Λιτόσελο,Περίβλεπτο, Παλαιόκαστρο, Νεοχώρι, Μαυρίλο..... Τα αίτια της ληστείας Το φαινόμενο της ληστείας στη Φθιώτιδα δεν είναι κατιτί το απομο- νωμένο και ανεξάρτητο από το γενικό φαινόμενο που παρατηρείται στην Ελλάδα κατά την περίοδο που εξετάζουμε. Στην πορεία της μελέτης μας έμμεσα, πολλές φορές, αναφερθήκαμε στα αίτια της ληστείας, τώρα όμως θα προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε τα κύρια αίτια της γένεσης αλλά και της διαιώνισης της ληστείας. Στην αρχή επισημάναμε ότι η κύρια αιτία που δημιουργήθηκε το ληστρικό πρόβλημα στην Ελλάδα ήταν η διάλυση των ατάκτων στρατευμάτων πρώτα από τον Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια και κατόπιν από την Αντιβασιλεία και η οργάνωση των ταγμάτων. Όσοι αγωνιστές της Ελευθερίας έμειναν έξω από την οργάνωση των ταγμάτων, είτε επειδή αποκλείστηκαν είτε γιατί αρνήθηκαν να καταταγούν, πήραν το δρόμο της φυγής και της αποστασίας και επέστρεψαν πάλι στα παλιά τους κλέφτικα λημέρια τόσο στο Τουρκικό όσο και στο Ελληνικό, στρεφόμενοι εναντίον της εξουσίας του Ελληνικού Κράτους. Όμως παράλληλα προς το βασικό αυτό αίτιο υπήρχαν και άλλα αίτια και παράγοντες που συντέλεσαν στην έξαρση και στη γιγάντωση της ληστείας από την οποία κινδύνευσε και η ίδια η υπόσταση του νεοσύστατου ελεύθερου Ελληνικού Κράτους. Ο βουλευτής Σωτήριος Σωτηρόπουλος που συνελήφθη από τους ληστές στις 28 Ιουλίου 1866 και έμεινε αιχμάλωτός τους 36 μέρες, μας διασώζει τα λόγια και τα παράπονα του ληστή Μήτρου Λαφαζάνη. Ο Μήτρος Λαφαζάνης μιλώντας προς αυτόν του λέγει: «Και τι είναι τα ιδικά μας εγκλήματα (…) απέναντι των ιδικών σας. Καθείς από εμάς ή επλήγωσεν ή εφόνευσε κανένα ασυνείδητον άνθρωπον, ο οποίος μας κυνηγούσε και μας κατέτρεχεν αδίκως, ενώ σεις (δηλ. οι μεγάλοι Βουλευτές και Υπουργοί) εκάμετε μίαν επανάστασιν, ερρίψατε από τον θρόνον του ένα Βασιλιά, εσκοτώσατε τόσους ανθρώπους, εδυστυχήσατε τόσας οικογενείας και εφονεύσατε το έθνος με μεγάλα χρέη, τα οποία δεν θα ημπορέση να πληρώση ποτέ.» Και όμως σεις κάθεσθε ως καλοί νοικοκυραίοι και απολαμβάνετε όλα τα αγαθά, ημείς καταδιώχθημεν ως άγρια θηρία και τα μεταβατικά αποσπάσματα έφαγον τα πρόβατά μας, κατέστρεψαν τα σπίτια μας, ατίμησαν τας αδελφάς μας και μας έφεραν εις την ανάγκην να γένωμεν λησταί και να τρέχωμεν εις τα βουνά, για να γλυτώσωμεν από την λαιμητόμον και να απεθάνωμεν ως άνδρες: δεν μας λέγεις δια ποίον λόγον οι καπελάδεςοι πολιτικοί δεν καταδιώκονται, μήπως τάχα τους αμνήστευσεν εκείνους κανείς;… Εις τας επαρχίας έγιναν πολλά κακά από τους τρανούς και όμως κανείς δεν τους κυνηγάει, πολλοί δε από αυτούς είναι Βουλευταί αι φυλακαί και η λαιμητόμος είναι μόνον δια τους φτωχούς και τους μικρούς, δια τούτο και ημείς όσον καιρό ζήσομεν, έχομεν σκοπόν να τους κυνηγούμεν τους πολιτικούς». Στα λόγια του ληστή Μήτρου Λαφαζάνη έρχονται να προστεθούν και οι παρατηρήσεις του Π. Κορωναίου, του αρχηγού των καταδιωτικώναποσπασμάτων στη Δυτική Στερεά, το 1869: «Είπον και επαναλαμβάνω ότι εις χείρας της εξουσίας κείται η εμπέδωσις της πλήρους τάξεως εάν θέλη και ηξεύρη να κάμη χρήσιν των εις τας χείρας της μέσων (…) τουτέστιν η διοίκησις να μην φατριάζη, τα δικαστήρια να ανήκωσιν εις την δικαιοσύνην και μόνον, τα όργανα της εκτελέσεως να είναι επιτήδεια και το δυνατόν τέλεια (…), η δικαιοσύνη αντί να απονέμη το δίκαιον, απονέμει την αδικίαν και την ανισότητα, διότι όλα τα βάρη εμπίπτουν εις την τελευταίαν τάξιν του λαού και διότι η δεσπόζουσα φατρία πιέζει παντοιοτρόπως την άλλην. Ως και τα εγκλήματα τα υπ’ αυτών πραττόμενα, αποδίδει εις την άλλην. Ο ισχυρός της ημέρας όλα τα διαπράττει ατιμωρητί, ο δε ανίσχυρος όλον αναγκάζεται να υπομένη.» Η απληστία αυτή ωθεί τους κατοίκους εις το τελευταίον άρκον το της αυτοδικίας και της εκδικήσεως κατά της κοινωνίας, ήτις τοσούτον αδικεί… Η αδυναμία της εξουσίας παρέχει νέα αίτια εις την αύξησιν του κακού. Κακοποιημένοι τινές και μη ευρίσκοντες υπεράσπισιν και ικανοποίησιν υπό της εξουσίας δια της ενεργείας, τον Νόμον (…) καταφεύγουν εις την αυτοδικίαν και ούτω, κακοποιούντες και ούτοι και φοβούμενοι τας συνεπείας επιδίδονται εις τον ληστρικόν βίον… Η ατιμωρησία κατέστησε, δυνάμεθα να είπωμεν, τους πλείστους ληστάς». Ο αξιωματικός Δ. Κ. Αντωνόπουλος, που διετέλεσε αρχηγός του Επιτελείου της Ανατολικής Ελλάδας κατά το 1867, πρότεινε το εξής σχέδιο για την καταπολέμηση της ληστείας, το οποίο εφαρμοζόμενο στη Φθιώτιδα θα μπορούσε να αποτελέσει το πρότυπο και για τις άλλες παραμεθόριες επαρχίες: Να καταληφθή η παραμεθόρια γραμμή από περισσότερο στρατό, που θα κατανέμεται σε στρατωνίσκους και θα απέχουν μεταξύ τους μία ώρα περίπου και θα επανδρώνεται ο καθένας από 60 άντρες. Από τη δύναμη των 60 αντρών του κάθε στρατωνίσκου το 1/6 θα περιπολεί και θα ενεδρεύει αριστερά και το άλλο 1/6 δεξιά του γειτονικού στρατωνίσκου θα περιπολεί και θα ενεδρεύει και ούτω καθ’ εξής. Έτσι κατ’αυτό τον τρόπο διασταυρωνόμενοι οι περίπολοι και οι ενέδρες θα σχηματισθεί μία αλυσίδα, ένα δίχτυ ασφαλείας, που θα αποθαρρύνει τους ληστές και δε θα εισέρχονται στο Ελληνικό, αλλά και θα ενθαρρύνει τους κατοίκους να καταδιώκουν οι ίδιοι τους ληστές. Προτείνει επίσης να σχηματισθεί μια δεύτερη γραμμή ανάσχεσης της ληστείας στο ύψος της Βαρυμπώπης (Μακρακώμης), Λαμίας και Γαρδικίου (Πελασγίας), η οποία θα αποτελείται από 20 σταθμούς και 24 τουλάχιστο άντρες ο κάθε σταθμός, που θα περιπολούν και θα ενεδρεύουν και θα προστρέχουν μόλις ακούσουν τουφεκισμούς ή έχουν πληροφορίες για ληστές. Τέλος προτείνει και τρίτη γραμμή ανάσχεσης (αφού βέβαια καλυφθούν οι διαβάσεις του Σπερχειού) στο ύψος της Υπάτης, Αγά (Σπερχειάδας) και Μαυρίλου με 20 σταθμούς και 15 έως 20 άντρες ο κάθε σταθμός. Τα τάγματα θα εδρεύουν στην Υπάτη, στη Λαμία και στη Στυλίδα.... Και καταλήγοντας ο έμπειρος αξιωματικός, γράφει: «Δια της ειρημέ- νης διατάξεως και ενεργείας της υπηρεσίας πιστεύω εντός βραχέος διαστήματος να εξαλειφθή η στυγερά αύτη μάστιξ της ληστείας εκ της ωραίας επαρχίας της Φθιώτιδος, εάν επί κεφαλής των ουλαμών και των αποσπασμάτων διορισθώσιν άνδρες μη φειδόμενοι κόπων δια τε τας περιπολίας και ενέδρας». Το σοφό αυτό σχέδιο για την απαλλαγή των παραμεθορίων περιοχών δεν υιοθετήθηκε από την Κυβέρνηση, κατά τη γνώμη μας, διότι συνεπαγόταν πολλές στρατιωτικές δυνάμεις με μεγάλες δαπάνες που αδυνατούσε να επωμιστεί το Κράτος. Και έτσι το κακό συνεχίστηκε έως το 1881. Ληστές λαικοί ήρωες Στη συνείδηση του λαού ο ληστής θεωρείται ήρωας και η ληστεία ηρωική πράξη. Από τον παλιό κλέφτη των προεπαναστατικών χρόνων ο ληστής πήρε ένα μεγάλο μέρος από την ιεραρχία, τους νόμους, τον τρόπο ζωής, τα πολεμικά διδάγματα, τις παραδόσεις και τα έθιμά του. Έτσι ο Έλληνας δεν μπορεί να ξεχωρίσει τον παλιό από το νέο κλέφτη - ληστή, αν και υπάρχει μια βασικότατη διαφορά μεταξύ τους, διότι ο κλέφτης ο προεπαναστατικός μάχεται για την ελευθερία, ενώ ο μετεπαναστατικός «κλέφτης» μάχεται εναντίον της κοινωνικής αδικίας. «Το ληστεύειν εθεωρήθη ηρωισμός και μέσον παραγωγής έντιμον» και γι’ αυτό η στάση του λαού απέναντι στους ληστές ήταν αμφιθυμική,φόβος και τρόμος για τις κακουργίες που διέπρατταν αλλά και θαυμασμός για την προκλητική τους στάση απέναντι στην εξουσία. Η αμφιθυμική αυτή στάση έγερνε περισσότερο προς το θαυμασμό και βρήκε την έκφρασή της στα ληστρικά τραγούδια που συνέθεσε ο ανώνυμος λαός, για να εξυμνήσει τα κατορθώματα, τα παθήματα και το θάνατο των ληστών. Εξάλλου δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι ο λαός που θεωρεί τους ληστές επιγόνους των κλεφτών, δεν τους αποκαλεί ληστές αλλά κλέφτες. Πώς όμως εξηγείται ο θαυμασμός του λαού προς τους ληστές, ενώ διέπρατταν φοβερά εγκλήματα; Πέρα από το κοινό μίσος που ένιωθαν οι ληστές και ο λαός προς την εξουσία, ο θαυμασμός του λαού προς τους ληστές οφείλεται και στο γεγονός ότι οι ληστές στην Ελλάδα είχαν και ορισμένες «ηθικές αρχές», έναν κώδικα συμπεριφοράς και δικαιοσύνης απαράβατο, αποτελούμενο από τέσσερα άρθρα: 1. Να κυνηγούν και να σκοτώνουν όλους εκείνους που τους κατατρέχουν και επιδιώκουν την εξόντωσή τους. 2. Να κόβουν τις μύτες και τα αυτιά αυτών που τους προδίδουν στην εξουσία και να τους αφήνουν να ζουν σημειωμένοι, για να τους βλέπει ο κόσμος και να αποφεύγει την προδοσία. 3. Να παίρνουν χρήματα από όσους έχουν, για να ζουν αυτοί και να βοηθούν και κανέναν φτωχό. 4. Να σκλαβώνουν τους μεγάλους και τους πλουσίους και να ζητούν εξαγορά, και αν δεν τη λάβουν να αποκεφαλίζουν αυτούς και να στέλνουν τα κεφάλια τους στους συγγενείς τους. Οι ληστές παρ’ όλη την τραχύτητα και την αγριότητα που τους χαρα- κτήριζε είχαν και μερικές κοινωνικές ευαισθησίες, που εκδηλώνονται με την ενίσχυση ορφανών, την προικοδότηση ορφανών κοριτσιών, το χτίσιμο εκκλησιών, την ανακαίνιση μοναστηριών, τη βάφτιση παιδιών κ.ά. Ο τρόπος της στράτευσης που γινόταν με το σύστημα της κλήρωσης των στρατευσίμων από τους καταλόγους που κατάρτιζαν οι Δήμαρχοι και οι νοθείες που γίνονταν κατά την κλήρωση μεταξύ των υποψηφίων στρατιωτών και οι σχετικές μεροληψίες οδήγησαν μερικούς στη ληστεία για να αποφύγουν τη στράτευση. Ακόμα οικογενειακές διαμάχες, ανθρωποκτονίες, προερχόμενες από διαμάχες ή και από μέθη, αποφυγή φυλάκισης εξαιτίας της διάπραξης κάποιου εγκλήματος, η δίψα για την απόκτηση «χρυσίου» και η επιθυμία για την απόκτηση περιουσίας είναι μερικές από τις αιτίες που έκαναν κάποιους, ακόμα και φιλήσυχους, να βγουν στο κλαρί και να κηρύξουν πόλεμο κατά της εξουσίας. Τέλος η καταφυγή των διωκομένων ληστών από το Ελληνικό στο Τουρκικό και η υπόθαλψή τους από τους δερβεναγάδες της ελληνοτουρκικής παραμεθορίου, η λήψη καταδιωκτικών μέτρων κατά των ληστών από τις Ελληνικές Κυβερνήσεις και όχι η λήψη κοινωνικών και οικονομικών μέτρων που θα περιόριζαν τη ληστεία και ακόμα οι τεταμένες σχέσεις με την Τουρκία, τα αλυτρωτικά κινήματα των υποδούλων Ελλήνων, η σύγκρουση ενός παραδοσιακού κόσμου με το εθνικό ελληνικό Κράτος, το οποίο αλλοίωνε τις παραδοσιακές οικονομικές και κοινωνικές δομές και η στήριξη και η τροφοδοσία που έβρισκαν οι ληστές από τους διάφορους βλαχοποιμένες που μετακινούνταν από τους κάμπους στα βουνά και τανάπαλιν, όλα αυτά, συμπληρώνουν τον κατάλογο των αιτιών που οδηγούσαν πολύ κόσμο στη ληστεία. Ειδικότερα για την επαρχία της Φθιώτιδας, πέρα από τα παραπάνω αίτια που αναφέραμε για την ύπαρξη και διαιώνιση της ληστείας υπήρχαν και ειδικότερα αίτια που ανατροφοδοτούσαν το πρόβλημα της ληστείας στην περιοχή αυτή, που χαρακτηριζόταν ως η εστία της ληστείας.... Η επαρχία της Φθιώτιδας δεν ήταν απλώς μία από τις παραμεθόριες επαρχίες, αλλά η επαρχία που είχε εκτεταμένα σύνορα μεταξύ των δύο επικρατειών, που άρχιζαν από τον Παγασητικό Κόλπο στο χωριό Μιντσέλα (Αμαλιάπουλη) και έφταναν ως του Ζαχαράκη, μια απόσταση πάνω από 150 χιλιόμετρα, και ήταν δύσκολη η φρούρηση των συνόρων λόγω του ορεινού και δασώδους εδάφους της που απαιτούνταν πολλές χιλιάδες στρατιωτών, τις οποίες δεν μπορούσε να διαθέσει η μικρή τότε Ελλάδα. Αλλά δεν ήταν μόνο η εκτεταμένη και η ορεινή δασώδης οροθετική γραμμή της Φθιώτιδας που δυσκόλευαν την καταπολέμηση της ληστείας, ήταν και το ληστρικό καθεστώς που επικρατούσε στην παραμεθόριο. Οι ληστές που κινούνταν κατά μήκος της τουρκικής μεθορίου εισέρχονταν στο Ελληνικό και διέπρατταν διάφορες ληστίες. Καταδιωκόμενοι από τα ελληνικά μεταβατικά αποσπάσματα κατέφευγαν στο Τουρκικό, όπου στην κυριολεξία είχαν το άσυλό τους. Οι Τουρκαλβανοί δερβεναγάδες όχι μόνο δεν τους καταδίωκαν, αλλά αντίθετα τους περιέθαλπαν και, πολλές φορές, τους κατέτασσαν στα στρατιωτικά τους σώματα, μοιράζοντας μαζί τους τη λεία τους. Λόγω των ληστρικών επιδρομών η επαρχία της Φθιώτιδας ήταν πάντοτε σχεδόν ανάστατη, υποφέροντας τόσο από τους ληστές όσο και από τη συμπεριφορά των μεταβατικών αποσπασμάτων, που κατατυραννούσαν και ζημίωναν τους κατοίκους με τα καταλύματα και την τροφοδοσία τους. Μετά από όσα αναφέραμε παραπάνω, μπορούμε να επισημάνουμε τα αίτια που οδήγησαν πολλούς ανθρώπους στη ληστεία με όλα τα αρνητικά αποτελέσματά της. Σαν κύριο αίτιο θεωρούμε τον ακούσιο ή εκούσιο αποκλεισμό των αγωνιστών του 1821 από το σχηματισμό του τακτικού στρατού με τη δημιουργία των ταγμάτων πρώτα από τον Ι.Καποδίστρια το 1830 και κατόπιν από την Αντιβασιλεία το 1833. Όσοι αποκλείστηκαν, πήραν το δρόμο για τα γνωστά τους κλέφτικα λημέρια και άρχισαν τις ληστείες, για να επιβιώσουν. Στην έξαρση και στη διαιώνιση του ληστρικού φαινομένου που καταδυνάστευε τη χώρα, έρχονται, με την πάροδο του χρόνου, να προστεθούν και άλλα δευτερογενή αίτια: Η ακαταλληλότητα και η αδυναμία φρούρησης των ελληνοτουρκικών συνόρων λόγω της βατότητας και της δασώδους οροθετικής γραμμής, που απαιτούσε πολλές στρατιωτικές δυνάμεις (10000 με 15000 άντρες), τις οποίες αδυνατούσε να διαθέσει το μικρό και νεοσύστατο ελληνικό Κράτος. Η αδυναμία φρούρησης της μεθορίου από την Ελλάδα είχε ως αποτέλεσμα την είσοδο και την έξοδο των ληστοσυμμοριών από το Τουρκικό στο Ελληνικό και το αντίθετο, με αποτέλεσμα να διαιωνίζεται η ληστεία. Κατά την είσοδο ή την έξοδο των ληστοσυμμοριών στις δύο γειτονικές Επικράτειες οι ληστές υποθάλπονταν τόσο στο Τουρκικό από τους Τουρκαλβανούς ή Τούρκους δερβεναγάδες, είτε με την ανοχή της τουρκικής Κυβέρνησης για να εξασθενίζει την Ελλάδα, είτε με την προστασία των δερβεναγάδων με τους οποίους διαμοίραζαν οι διάφορες λυστοσυμμορίες τα λάφυρά τους, όσο όμως και στο Ελληνικό όχι μόνο από τους βλαχοποιμένες και τους κατοίκους της υπαίθρου που εξαναγκάζονταν να τους υποθάλπουν, αλλά και από τους «τρανούς» που τους προστάτευαν δια ίδιο όφελος και για να εκδικηθούν τους αντιπάλους τους. Οι τεταμένες σχέσεις με την Τουρκία και τα διάφορα επαναστατικά κινήματα των αλυτρώτων αδελφών μας στην Ήπειρο, τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία εξέτρεφαν τη ληστεία, γιατί πολλοί ληστές λαμβάνοντας μέρος στα επαναστατικά αυτά κινήματα έπαιρναν χάρη και αμνηστεύονταν για την προσφορά τους. Η μη εφαρμογή των νόμων και η μεροληπτική εφαρμογή τους υπέρ των ισχυρών και η αυστηρότητά τους έναντι των φτωχών και των αδυνάτων, οδηγούσε πολλούς στο κλαρί και στη διεκδίκηση του δίκιου τους από τους ίδιους και όχι από τη δικαιοσύνη. Οι ληστές, κατά κανόνα, τιμωρούσαν και ζητούσαν λύτρα από τους πλούσιους, τους δανειστές και τους καταπιεστές του λαού, δηλαδή από τους έχοντες, και όχι από το φτωχό λαό. Τιμωρούσαν φτωχούς ανθρώπους μόνον σε περιπτώσεις αντεκδίκησης και προδοσίας. Έτσι η εικόνα του ληστή εξιδανικεύεται στη συνείδηση του λαού και ο ληστής ηρωοποιείται και αποτελεί πρότυπο προς μίμηση για τα ζωηρά και ανήσυχα άτομα. Ο ληστής λοιπόν έχει κάτι από την αίγλη των κλεφτών του 1821 και ο λαός τους θαυμάζει και τους εξυμνεί με τα ληστρικά τραγούδια, που έχουν την ίδια τεχνοτροπία και την ίδια μουσική απόδοση με τους άμεσους προγόνους τους τα κλέφτικα τραγούδια. Αυτή τη δόξα ζήλεψαν πολλοί ληστές και αρχιληστές και πήραν το δρόμο του ληστρικού βίου. Στη συνείδηση του λαού οι ληστές δεν ήταν μόνο ήρωες αλλά και, κατά κάποιο τρόπο, και κοινωνικοί συμπαραστάτες. ενίσχυαν ορφανά, προικοδοτούσαν φτωχά κορίτσια, έχτιζαν εκκλησίες και ανακαίνιζαν μοναστήρια, πράξεις που εξευγένιζαν τις ληστοπραξίες και τα εγκλήματά τους και τύγχαναν της επιδοκιμασίας του λαού, και γι’ αυτό τους απέκρυπτε, τους τροφοδοτούσε και τους φύλαγε από τα μεταβατικά αποσπάσματα. Μεγάλες ληστείες στην Φθιώτιδα... Μεγάλες ληστείες στην Φθιώτιδα Το χειμώνα του 1834 και την άνοιξη του 1835 η ληστεία πήρε ανησυχητικές διαστάσεις. Ολόκληρη η περιοχή της Στερεάς Ελλάδας από τις εκβολές του Σπερχειού ως τις εκβολές του Αχελώου ποταμού βρίσκονται στην κυριαρχία και τον πλήρη έλεγχο των ληστών που καίνε και ρημάζουν τις αγροτικές περιουσίες. Στις 17 Απριλίου 1835 ληστές από τα μεθόρια μπήκαν στο Ελληνικό έδαφος και λέγεται ότι πήραν 15.000 δραχμές από το γαιοκτήμονα Σκουμπουρδή στον Αχινό. Στις 22 Ιουνίου του ίδιου έτους η Στυλίδα βρίσκεται στο έλεος και στην καταδιωκτική μανία των ληστών. Το απόγευμα, πριν δύσει ακόμα ο ήλιος, και ενώ οι κάτοικοι δεν είχαν γυρίσει από τα χωράφια τους , 70 ληστές υπό τον αρχιληστή Σπύρο Μαλισσόβα ορμούν μέσα στην πόλη, ενώ οι κάτοικοι άλλοι κάθονταν στα καφενεία και άλλοι έκαναν περίπατο στην παραλία, και αρχίζουν το τουφεκίδι. Οι κάτοικοι έντρομοι τρέχουν να γλιτώσουν από τα πυρά των ληστών. Οι ληστές αφού σκότωσαν έναν κάτοικο και τραυμάτισαν άλλους εννέα, επιδόθηκαν στη λαφυραγωγία των κατοίκων. φόρτωσαν τη λεία τους σε τέσσερα άλογα και ανενόχλητοι τράβηξαν για το Τούρκικο έδαφος. Οι ζημιές των κατοίκων ανέρχονταν σε 25.000 δραχμές σύμφωνα με τις αναφορές των κατοίκων. Στις αρχές του 1836 η κατάσταση αντί να βελτιωθεί γίνόταν χειρότερη. Οι ληστές έφτασαν ως το σημείο να πολιορκήσουν και το Μεσολόγγι! Η Φθιώτιδα αναστατώνεται πάλι. Μια ληστοσυμμορία αποτε- λούμενη από 40 ληστές πιάνει τα στενά των Θερμοπυλών και ληστεύει τους διερχομένους από εκεί. Την άνοιξη του 1836 οι ληστές ζητούν λύτρα από τα χωριά της Υπάτης και έκαψαν το χωριό Καρυά. Ο συνταγματάρχης Χριστόδουλος Χατζηπέτρος με τους άντρες του και ο Δήμαρχος Υπάτης με 150 κατοίκους του δήμου καταδιώκουν τους ληστές και τους πέρασαν πέρα από το Σπερχειό στο χωριό Παλιούρι. Στο Παλιούρι όμως οι καταδιωκόμενοι ληστές βρήκαν μια συμμορία 40 ληστών με την οποία ενώθηκαν και ακολούθησε σφοδρή μάχη. Στην μάχη αυτή κινδύνευσε ο Δήμαρχος Υπάτης και ο Χριστόδουλος Χατζηπέτρος, οι οποίοι γλίτωσαν όμως χάρη στην αυτοθυσία του αξιωματικού Δημητρίου Ζήση που έπεσε νεκρός (στη μάχη), ενώ αυτοί το έβαλαν στα πόδια για να σωθούν. Τα πρώτα διοικητικά μέτρα κατά της ληστείας Στο τέλος του 1836 έχουμε τον πρώτο νόμο περί της ληστείας, που μεταξύ των άλλων περιλαμβάνει και την ευθύνη των δήμων στην περιφέρεια των οποίων γίνονται ληστείες. Στο Ι άρθρο του νόμου αναφέρεται: «Πας δήμος είναι υπεύθυνος ως προς τας πολιτικάς αποδόσεις και αποζημιώσεις ένεκα πάσης ληστείας πραττομένης εντός της περιφερείας αυτού. Συνυπεύθυνοι λογίζονται κατά τούτο και οι εν τη περιφερεία αυτού κατά την εποχήν της ληστείας διατελούντες μη δημόται αγροφύλακες, βοσκοί ποιμένων ή άλλων ζώων, εργάται εις τα δάση και όσοι έχουσι ξενοδοχεία παρά τας δημοσίας οδούς». Παρά τα διοικητικά και στρατιωτικά μέτρα που ελήφθησαν η ληστεία όχι μόνο δε μειώθηκε, αλλά αντίθετα αυξανόταν. Την άνοιξη του 1838 η ληστεία οργιάζει στη Φθιώτιδα. Στις 12 Μαρτίου του 1838 ο ταγματάρχης Ιωάννης Κλίμακας περιφερόμενος στη μεθόριο στα Βουνά της Γούρας,στη θέση Τρία Ποτάμια συνάντησε τον αρχιληστή Γεώργιο Καταρραχιά με 30 ληστές. Βοηθούμενος και από τον ταγματάρχη Δήμο Λιούλιο επιτέθηκε κατά των ληστών, καταδιώκοντάς τους ως τα σύνορα. Αυτοί μπήκαν στο Τουρκικό ΄ρδαφος και εγκατέλειψαν πολλά γιδοπρόβατα και μερικά άλογα. Έτσι ο μεν Ιωάννης Κλίμακας πήρε διακόσια πενήντα γίδια, ο δε Δήμος Λιούλος εκατόν πενήντα πρόβατα και μερικά άλογα. Οι ληστές όμως, αφού ανασυγκροτήθηκαν, στις 15 Μαρτίου, γύρω στους 150 υπό τους αρχιληστές Κουτουβά, Καταρραχιά και τα Τσαπόπουλα, εμφανίστηκαν πάλι στην ίδια περιοχή στο ερειπωμένο χωριό Δρύστελα στη μεθόριο και έγιναν αντιληπτοί και καταδιώχτηκαν πάλι από τον Ιωάννη Κλίμακα και Δήμο Λιούλιο με 120 στρατιώτες. Οι ληστές καταδιωκόμενοι κατέφυγαν σε μία εκκλησία και οχυρώθηκαν σ’ αυτή, όπου και πολιορκήθηκαν από τη μεταβατική δύναμη. Οι πολιορκούμενοι ληστές κάνουν αντεπίθεση και προσπαθούν να διασπάσουν τον κλοιό των μεταβατικών, αλλά αποκρούστηκαν με βαρειές απώλειες: έξι νεκροί και δέκα πέντε τραυματίες από το μέρος των ληστών και τραυματίες μόνο δύο από τους μεταβατικούς στρατιώτες. Τη νύχτα οι ληστές, εκμεταλλευόμενοι το σκοτάδι, εγκατέλειψαν την εκκλησία, αφήνοντας τους σκοτωμένους ληστές, μερικά πρόβατα, τρουβάδες, κάπες και διάφορα άλλα αντικείμενα. Την ίδια εποχή έχουμε πολλά κρούσματα ληστειών και στη Δυτική Φθιώτιδα. Φόνους και ληστείες έχουμε στα χωριά Φτέρη, Καμπιά, Πλατύστομο, Καλύβια Λαμίας, Τσούκα, Αρχάνι και Μουσταφάμπεη (Ηράκλεια) από το λήσταρχο Καλαμάτα και άλλους ληστές που είχαν μπεί από το Τουρκικό στο Ελληνικό έδαφος . Ιδιαίτερα η περιοχή της Υπάτης υποφέρει από τα πλήγματα των ληστών. Περιγράφοντας μία εφημερίδα της εποχής τα δεινοπαθήματα των κατοίκων, γράφει: «Πού φονεύουν οι λησταί; εις την επαρχίαν της Υπάτης, πού λεηλατούν; εις την ιδίαν, πού βασανίζουν; πάλιν εις αυτήν, πού οι άνθρωποι έντρομοι περιμένουν να ακούσουν καθεκάστην νέα δυστυχήματα; εις την επαρχίαν της Υπάτης. που τέλος πάντων η τιμή, η ιδιοκτησία και η ζωή φιλησύχων πολιτών απεκατέστη το έρμαιον των κακούργων; εις την επαρχίαν της Υπάτης». Το Υπουργείο Εσωτερικών με το αριθμ. 14/26 Μαΐου 1838 έγγραφό του παύει προσωρινά τους Δημάρχους Υπάτης, Σπερχιέων, Παραχελωιτών και Ομιλαίων Η επαρχία της Φθιώτιδας δεν υποφέρει μόνο από τις ληστοσυμμορίες που μπαινοβγαίνουν από την τουρκική παραμεθόριο, αλλά καταδυναστεύεται και από τα μεταβατικά αποσπάσματα που έχουν ως αποστολή τη διαφύλαξη των κατοίκων από τις ληστοσυμμορίες. Με βασιλικό δ/γμα στις 30 Οκτωβρίου 1844 αμνηστεύονται οι αρχιληστές: Γ. Καραρραχιάς, Γ. Χαμχούγιας, Αναστάσιος Καλαμάτας, Γιάννης Γιαταγάνας, Δημ. Κορκόντζελος, Κων/νος Καραμελάκης, Ευάγγελος Κοψαλής, Χρίστος Χιλιανόπουλος ή Κλιάφας και Γ. Μαλισσόβας. ... Συνέχεια ....Παρά την αμνήστευση όμως των ονομαστών ληστάρχων η κατάσταση στην Φθιώτιδα παραμένει ίδια και χειρότερη Το 1845, μέσα σε δέκα μέρες, στη Φθιώτιδα διαπράχτηκαν: Φόνος στο χωριό Σπαρτιά, φόνος αγροφύλακα στα αμπέλια της Λαμίας, φόνος ποιμένα και αρπαγή 15 προβάτων στη Σαραμουσακλή (Ροδίτσα) Λαμίας, ληστεία στο χωριό Κάψι Τυμφρηστού, ληστές πήραν 6 πρόβατα και αφαίρεσαν τα όπλα από τους βοσκούς στη Μαστάνη (;), άλλοι ληστές άρπαξαν 20 πρόβατα του Δ. Κεμπρέκου στο Μπεκί (Σταυρό) Λαμίας. Τα γεγονότα του 1847 και 1848 χαρακτηρίζονται από τις μεγάλες αποστασίες και ανταρσίες που αναστάτωσαν όλη τη χώρα και κυρίως την παραμεθόρια Φθιώτιδα. Ο Ιωάννης Φαρμάκης, ο Γιάννης Μακρυγιάννης και ο φρούραρχος της Ναυπάκτου Α. Βοζαΐτης σηκώνουν τη σημαία της νέας ανταρσίας και απαιτούν την εφαρμογή του συντάγματος και την εκκαθάριση της βασιλικής αυλής. Κατά των αποστατών η Κυβέρνηση έστειλε τον Ιωάννη Μαμούρη με στρατό, για να καταστείλει την ανταρσία. Το νέο αυτό κίνημα στη Δυτική Ελλάδα απέτυχε χάρη στην κινητοποίηση των κυβερνητικών δυνάμεων και από τους πρωτεργάτες του ο Ιωάννης Φαρμάκης πιάστηκε αιχμάλωτος, ο Γιάννης Μακρυγιάννης και ο Α. Βοζαΐτης φυλακίστηκαν και οι άλλοι κατέφυγαν στο Τουρκικό έδαφος. Στις 25 Μαρτίου 1848 αμνηστεύτηκαν οι αντάρτες αξιωματικοί που ήταν στο Τουρκικό Παπακώστας Τζαμάλας, Γιάννης Βελέντζας, Ευάγγελος Κοντογιάννης, ο λήσταρχος Δημήτριος Ταρκαζίκης, ο Αθανάσιος Μπαλατσός και ο Ιωάννης Φαρμάκης, εκτός από το Θοδωράκη Γρίβα, τον ταγματάρχη Α. Βοζαΐτη και το Νικόλαο Κριεζώτη. Τα πράγματα όμως δυσκολεύουν πολύ κατά το 1848, γιατί αναστατώνεται από τις ανταρσίες ολόκληρη σχεδόν η Ελλάδα. Στις 24 Απριλίου 1848 ο Γ. Περρωτής καταλαμβάνει την Καλαμάτα με 700 άντρες, στις 26 ο Αριστείδης Ρέντης και Γ. Λύκος ή Χελιώτης ξεσηκώνουν την Κορινθία. Ο Παπακώστας Τζαμάλας και ο Γιάννης Βελέντζας με 300 άντρες βρίσκονται στα ελληνικά σύνορα στο Παλιομονάστηρο της Ζαμπατιώτισσας, όπου περιμένουν να έρθει και ο Ευάγγελος Κοντογιάννης με άλλους 600 άντρες, με σκοπό να κατευθυνθούν προς τη Λαμία και ενδεχομένως κάπου αλλού. Οι κάτοικοι της Λαμίας θορυβήθηκαν από τις δυσάρεστες αυτές ειδήσεις και το βράδυ δεν έκλεισαν μάτι από την αγωνία τους. Τον Απρίλιο του 1848 οι επαναστάτες που ήταν συγκεντρωμένοι στην παραμεθόριο εισβάλλον στη Φθιώτιδα. Συγκεκριμένα στις 9 του μήνα από το σημείο Δερβέν Φούρκα άρχισαν να μπαίνουν στο ελληνικό έδαφος. Η Φθιώτιδα αναστατώνεται και η πόλη της Λαμίας βρίσκεται σε ασφυκτικό πολιορκητικό κλοιό, διότι ο αντισυνταγματάρχης Κ. Ι. Βελέντζας κατέλαβε τη Σαραμουσακλή (Ροδίτσα), ο ταγματάρχης Β. Βαλατσός τη Μεγάλη Βρύση και το Φαρδύ, ο ταγματάρχης Ευάγγελος Κοντογιάννης το Λιανοκλάδι και ο αντισυνταγματάρχης Παπακώστας Τζαμάλας κινείται προς το Μαυρολιθάρι, Χρισό, Δελφούς, Αράχοβα και Άμφισσα. Στις 17 Απριλίου 1848 ο αντισυνταγματάρχης Κ. Ι. Βελέντζας επιτίθεται εναντίον της Λαμίας, αλλά απέτυχε να την καταλάβει, γιατί την υπεράσπιζαν οι Κυβερνητικές δυνάμεις με τον υποστράτηγο Ιωάννη Μαμούρη, τον οποίο έσπευσε να βοηθήσει από τη Θήβα ο ταγματάρχης Γαρδικιώτης Γρίβας. Η κατάσταση ήταν καλύτερη για τον Ευάγ.Κοντογιάννη που δρούσε ανενόχλητος στην περιοχή της Υπάτης, φτάνοντας ως τη Σουβάλα (Πολύδροσο) και Αγόριανη (Επτάλοφο) Παρνασσίδας, ενώ ο Παπακώστας Τζαμάλας από το Μαυρολιθάρι κατεβαίνει και κυριεύει την Άμφισσα. Μετά την αποτυχία των επαναστατών να καταλάβουν τη Λαμία, στις 2 Μαΐου, αποσύρονται από τα χωριά Σαραμουσακλή, Ομέρμπεη (Ανθήλη) και Αλαμάνα και υπό τον Παπακώστα και τους ληστάρχους Καταρραχιά και Καλαμάτα με 800 άντρες κατευθύνονται προς την Υπάτη. Αυτοί όμως, αντί να μπούν στην πόλη της Υπάτης, οχυρώθηκαν στο Παλιοχώρι και ξάφνιασαν το Γαρδικιώτη Γρίβα που τους ακολουθούσε και του προκάλεσαν πολλές απώλειες. Ύστερα από τη μάχη στο Παλιοχώρι οι στασιαστές μπήκαν στην Υπάτη και οχυρώθηκαν σ’ αυτή μαζί με τον Κοντογιάννη που πολιορκούσε το μικρό στρατιωτικό σώμα που ήταν οχυρωμένο στο στρατώνα της πόλης. Ο υποστράτηγος Ιωάννης Μαμούρης, αφού οι αντάρτες εγκατέλειψαν τις θέσεις του γύρω από τη Λαμία, επιτίθεται εναντίον τους στην Υπάτη και αυτοί τη νύχτα, στις 8 προς 9 Μαΐου, εγκατέλειψαν την πόλη, αφού προηγουμένως είχαν κάψει πολλά σπίτια, κατευθυνόμενοι προς την γραμμή των συνόρων . Η Υπάτη κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων μεταξύ των επαναστατών και των Κυβερνητικών δυνάμεων έπαθε πραγματική καταστροφή. Το ένα τρίτο της πόλης καταστράφηκε από τους επαναστάτες και τα δύο τρίτα από τους ατάκτους του υποστρατήγου Ιωάννη Μαμούρη, μεταξύ των οποίων και η βιβλιοθήκη του Δημητρίου Αινιάνος με τα πολύτιμα χειρόγραφά της. Όταν ο Δημήτριος Αινιάν επέστρεψε στην Υπάτη έβαλε τα κλάμματα, όταν είδε καταστραμμένη την περιουσία του. Οι επαναστάτες καταδιωκόμενοι από τις Κυβερνητικές δυνάμεις κατέφυγαν στο Τουρκικό έδαφος με 450 έως 600 άντρες. Ο Παπακώστας και ο Βαλατσός πήγαν στη μονή Ρεντίνας, ο Βελέντζας και Κοντογιάννης κατέφυγαν στην Καΐτσα (Μακρυρράχη) και ο Καταρραχιάς και Θεοχάρης πιάστηκαν αιχμάτωτοι και κλείστηκαν στο φρούριο της Λαμίας. Οι νεκροί και τραυματίες και από τις δύο μεριές ξεπέρασαν τους 300, η Υπάτη αποτεφρώθηκε και οι επαρχίες της Λαμίας και της Υπάτης υπέστησαν τόσες καταστροφές,που δεν μπορεσαν να συνέλθουν ούτε ύστερα από τρία χρόνια. Στους επαναστάτες του 1848 δόθηκε αμνηστεία εκτός από τους αρχηγούς: Παπακώστα Τζαμάλα, Ιωάννη Βελέντζα, Νικόλαο Κοντογιάννη, Ευάγγελο Βαλατσό και τους αρχιληστές Δημήτριο Ταρκαζίκη και Γεώργιο Καταρραχιά75. Τελικά το 1850 δόθηκε αμνηστεία και στον Παπακώστα Τζαμάλα, στον Ευάγγελο Βαλατσό και στο Νικόλαο Κοντογιάννη. Κατά πολλούς στις 16 και κατ’ άλλους στις 17 Σεπτεμβρίου 1852 το παραμεθόριο χωριό της Γλύφας στη Φθιώτιδα γνώρισε την καταστροφή και τη βαρβαρότητα των ληστοσυμμοριών των αρχιληστών Αναστασίου Καλαμάτα, Γεωργίου Κυριάκου, Σωτήρη Σκαμπάρδονη και Κελεπούρη. Οι αρχιληστές αυτοί μαζί με άλλους ληστές που ανέρχονταν συνολικά στους 2782 και κατ’ άλλους στους 3283 μπήκαν στο χωριό, παρουσιαζόμενοι ως μεταβατικό απόσπασμα, γιατί προπορεύονταν τρεις ληστές ντυμένοι χωροφύλακες και άλλοι πέντε ακολουθούσαν φέροντας στα φέσια τους το ελληνικό στέμμα. Οι κάτοικοι όμως του χωριού (ήταν πενήντα οικογένειες) μόλις τους αντιλήφθηκαν, άλλοι εγκατέλειψαν το χωριό και άλλοι οχυρώθηκαν στα σπίτια τους και άρχισαν να πυροβολούν τους ληστές, σκοτώνοντας ένα ληστή και τραυματίζοντας το λήσταρχο Κελεπούρη και κάποιον άλλο ληστή. Τους σώθηκαν όμως τα πολεμοφόδια και οι ληστές βρήκαν την ευκαιρία και πλησιάζοντας στα σπίτια άρχισαν να βάζουν φωτιά σ’ αυτά. Οι κάτοικοι απειλούμενοι από τις σφαίρες και από τη φωτιά των ληστών πηδούσαν έξω από τα παράθυρα των σπιτιών τους και βρίσκονταν στη διάκριση των επιτιθεμένων. Ο απολογισμός ήταν φοβερός. Πολλοί οι νεκροί και οι Τραυματίες στο χωριό..... ......Ο απολογισμός ήταν φοβερός. Πολλοί οι νεκροί και οι Τραυματίες στο χωριό. Έντεκα νεκροί, οι περισσότεροι απανθρακωμένοι ή φοβερά ακρωτηριασμένοι, και άλλοι πληγωμένοι. Κατά την εφημερίδα «Αθηνά» οι νεκροί ανέρχονταν σε δέκα πέντε, ενώ κατά την εφημερίδα «Αιών» σε δέκα τέσσερις, και φυσικά τεράστιες οι υλικές καταστροφές στις περιουσίες των κατοίκων. Οι ληστές αφού λαφυραγώγησαν το χωριό, φόρτωσαν τη λεία τους σε εννιά μουλάρια που πήραν από το χωριό και ανενόχλητοι αναχώρησαν για το Τουρκικό. Με την κήρυξη του Κριμαϊκού Πολέμου (1854 – 1856) και την παρό τρυνση του βασιλιά Όθωνα άρχισαν τα επαναστατικά κινήματα στις υπόδουλες περιοχές της Ηπείρου, της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας. Η κατάσταση στη Λαμία είναι οικτρή, διότι η Λαμία ήταν το κέντρο της στρατολογίας των ανταρτών και των προσφύγων Χριστιανών από τη γειτονική Θεσσαλία. Για να αντιμετωπισθεί η δύσκολη κατάσταση στις βόρειες παραμεθόριες επαρχίες ιδρύθηκαν τρία Αρχηγεία, το ένα στη Φθιώτιδα με έδρα τη Λαμία υπό τον υποστράτηγο Γαρδικιώτη Γρίβα, το άλλο στην Ευρυτανία με έδρα το Καρπενήσι και αρχηγό τον υποστράτηγο Χωροφυλακής Α.Βλαχόπουλο και το τρίτο στο Αμφιλοχικό Άργος (Κραβασαρά) στην Ακαρνανία υπό τον υποστράτηγο Σπ. Μήλιο. Στις 26 Απριλίου 1854 ο υποστράτηγος Γαρδικιώτης Γρίβας, συνοδευόμενος από τους βουλευτές Α. Γεωργαντά και Δημ. Χατζίσκο έφτασε στη Λαμία. Το 1855 η ελαβε πάλι απειλητικές διαστάσεις. Ο λήσταρχος Κακαράπης τρομοκρατούσε τη Θήβα και τη Λιβαδειά, ο λήσταρχος Χρήστος Νταβέλης την Αττική και τους Φραντζέζους (Αγγλογάλλους) καθώς και τα Μέγαρα, ο Λύγκος την Κόρινθο, οι Ζαφείρηδες και ο Καλαμπαλίκης και άλλη λημέριαζαν στη Βοιωτία και στην Αττική. Το πρωί βρίσκονταν στην Αθήνα, το μεσημέρι στη Λιβαδειά και το βράδυ στη Λαμία! Πραγματικά θηρία που δεν έκαναν τίποτε άλλο από το να κόβουν μύτες και αυτιά των θυμάτων τους. Το Υπουργείο των Στρατιωτικών με την αριθ. 5463/10-3-1855 διαταγή του διαλύει την Οροφυλακή και στη θέση τους ιδρύονται σώματα δημοτοχωροφυλάκων σε κάθε πόλη και χωριό των δήμων, που είχαν ως σκοπό την ενίσχυση των καταδιωκτικών δυνάμεων κατά της ληστείας και την εμπέδωση της ασφάλειας των κατοίκων. Γενικά χάρη στην καταδίωξη των ληστοσυμμοριών από τον τακτικό στρατό οι ληστές εξαναγκάστηκαν ή να εξοντωθούν ή να συλληφθούν ή τέλος να καταφύγουν στο γνωστό τους καταφύγιο στο Τουρκικό. Η ληστεία ως το 1862 παρουσίασε κάποια ύφεση, αλλά επανέκαμψε απειλητικότερη κατά τα επαναστατικά γεγονότα της Μεσοβασιλείας (1862 – 1864) και την έξωση του βασιλιά Όθωνα. Για να χτυπηθή η ληστεία, από τις αρχές του 1866, τίθεται ξανά σε ισχύ η σύμβαση για την καταδίωξη της ληστείας (Νόμος ΤΛΑ 1856) μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας με διάρκεια έξι ετών Κατά το 1867 η κατάσταση δεν είναι καθόλου καλή στη Φθιώτιδα, κάτι που ανησυχεί και προβληματίζει τους κατοίκους της. Μιλώντας στη Βουλή ο βουλευτής Δαρειώτης, στις 25 Οκτωβρίου 1867, με μελανά χρώματα περιγράφει την κατάσταση που επικρατεί στη Φθιώτιδα: «Η κατάστασις της δημοσίας ασφαλείας εν Φθιώτιδι από της ανοίξεως του ενεστώτος έτους αποβαίνει απερίγραπτος… Οι λησταί αποβαλόντες πάντα φόβον της εξουσίας πολλαπλασιασθέντες εκ της κατά τα μεθόρια ανωμαλίας, παρήτησαν τα όρη και επλημμύρισαν τα χωρία της Φθιώτιδος… Το Πάσχα όλαι αι ληστρικαί συμμορίαι συνέφαγον εντός των χωρίων μετά των χωρικών, εν παντελεί αφοβία και αταραξία». Και ειδικότερα η συμμορία του Δεδούση στο Κάψι, του Σπανού στο Αυλάκι, του Μπατσαλέξη στη Γραμμένη, όπου ο αρχιληστής Μπατσαλέξης ανάγκασε τον πατέρα μιας κοπέλας να τη δώσει σε κάποιον συγχωριανό της παρά τη θέλησή της, απάγοντας ο ίδιος την κοπέλα και οδηγώντας την στην εκκλησία, όπου και τη στεφάνωσε ο ίδιος! Η συμμορία των Αρβανιταίων έκανε Πάσχα στο Αρχάνι, όπου οι ληστές βάφτισαν και μερικά παιδιά, στη Γιαννιτσού ο Καμάρας και οι συμμορίες του Τσούκα, των Αρβανιτοβλάχων και λοιπών άλλων στα χωριά των Δήμων Φαλάρων, Κρεμαστής Λαρίσσης και Πτελεατών.Και τελειώνοντας την ομιλία του στη Βουλή ο βουλευτής προσθέτει: «Προς τούτοις ουδείς εκ των συνόρων κατοίκων της επαρχίας Φθιώτιδος,μάλιστα των κτηματιών, δεν έμεινε χωρίς να πληρώση φόρον εις τους ληστάς επί απειλή φόνου και καταστροφής των κτημάτων του». Η κατάσταση στη Φθιώτιδα είναι απελπιστική. Οι ληστές μπήκαν στο παραμεθόριο χωριό Δερβέν Φούρκα (Καλαμάκι) και ξεγύμνωσαν τους κατοίκους, παίρνοντας λάφυρα και αρπάζοντας σε αιχμαλωσία τους πλουσιότερους κατοίκους ζητώντας λύτρα. Σε ειδική συνεδρίαση του ,το Δημοτικό Συμβούλιο Λαμίας περιγράφει με πολύ μελανά χρώματα την τραγική κατάσταση που επικρατεί στη Φθιώτιδα, που απεικονίζει τη σκληρή πραγματικότητα την οποία θέλει να αγνοεί η Κυβέρνηση και γι’αυτό έπαυσε και το Δημοτικό Συμβούλιο της Λαμίας, για να το τιμωρήσει. Το θέμα, όπως ήταν φυσικό, πήρε μεγάλες διαστάσεις και απασχόλησε τη Βουλή που κλήθηκε να δώσει τις σχετικές εξηγήσεις προς τους βουλευτές στο Κοινοβούλιο. Ο βουλευτής της Φθιώτιδας Δ. Χατζίσκος ερωτά στη Βουλή για ποιον λόγο η Κυβέρνηση προέβη στην πράξη αυτή. Στο βήμα ανεβαίνει ο Πρωθυπουργός Αλέξανδρος Κουμουνδούρος και ενώπιον της Βουλής λέγει ότι διαλύθηκε το Δημοτικό Συμβούλιο Λαμίας, διότι «εξήλθε των καθηκόντων του (…) και επέμβηκεν εις την εξέλεγξιν διοικητικής ενέργειας» και διότι «το δημοτικόν συμβούλιον ενεργήσαν όπως ενήργησεν, εκφράσασαν γνώμην περί της εν γένει διοικήσεως και της καταστάσεως των επαρχιών, εξήλθε των καθηκόντων του… Το συμβούλιον εξέφραζεν εν ψεύμα το οποίον προσβάλλει την τιμήν και την υπόληψιν της πατρίδος… Δυστυχώς παρά τη διαμαρτυρία προς την Κυβέρνηση του Δημοτικού Συμβουλίου Λαμίας και τις κραυγές αγωνίας των κατοίκων της δύστυχης Φθιώτιδας η κατάσταση όχι μόνο δε βελτιώνεται, αλλά συνεχώς επιδεινώνεται από τις κακουργίες των ληστών. Κατά το 1868 συνέβη το τρομερό γεγονός της απαγωγής, αιχμαλωσίας και του φόνου των μαθητών του αλληλοδιδακτικού Δημοτικού σχολείου του Γαρδικίου Ομιλαίων από τη ληστοσυμμορία των αδελφών ληστάρχων Τάκου και Χρίστου Αρβανιτάκη. Οι ληστές στις 9 το πρωί μπήκαν μες στην αίθουσα του σχολείου κατά την ώρα της προσευχής και διέταξαν το δάσκαλο να πάρει το Μαθητολόγιο και να βγάλει έξω τα παιδιά. Τα παιδιά με το δάσκαλό τους, με 10 ληστές μπροστά και 10 από πίσω οδηγούνται στο λόφο «Άγιοι Θεόδωροι» του Γαρδικίου. Οι γονείς των μαθητών απασχολημένοι με τις αγροτικές τους εργασίες δεν πήραν είδηση και μόνο ένας συγχωριανός τους που διατηρούσε μαγαζί και χασάπικο στο χωριό αντιλήφθηκε το τρομερό γεγονός και έτρεξε και χτύπησε την καμπάνα του Αγίου Αθανασίου του χωριού, για να ειδοποιήσει τους χωριανούς του. Τη στιγμή όμως εκείνη γυρίζει πίσω ένας ληστής και τον πυροβόλησε και τον τραυμάτισε στο πόδι και από τότε ο Παντελής Αλεξόπουλος – έτσι ονομαζόταν – έμεινε σακάτης για όλη του τη ζωή. Στο μεταξύ οι λήσταρχοι αδελφοί Αρβανιτάκηδες συνέχισαν την μαρτυρική πορεία των μαθητών και έφτασαν στο λόφο του «Αγίου Αθανασίου»... Εκεί ο δάσκαλος διαβάζει το Μαθητολόγιο και μαζί με ένα ληστο-φυγόδικο Γαρδικιώτη – Μερστιάνο ονομαζόμενο – έδιναν πληροφορίες για την οικονομική κατάσταση του κάθε μαθητή. Κατόπιν απελευθέρωσαν το δάσκαλο και τους μαθητές, εκτός από 14 μαθητές που τους κατακράτησαν και ζητούσαν λύτρα – τα λύτρα ανέρχονταν από 500 έως 2000 δραχμές ανάλογα με την οικονομική δυνατότητα του κάθε μαθητή – εγχειρίζοντας στο δάσκαλο την παρακάτω επιστολή: «Γαρδικιώτες τα παιδιά σας τάχουμε στα χέρια μας. Όσα γράφουμε στον κατάλογο στον καθένα για την εξαγορά, θα τα φέρητε σωστά και σε χρυσό, χωρίς να πάρη κανένας χαμπάρι. Προσέξτε άμα αυτά που σας λέμε, μέσα σε 48 ώρες, προθεσμία που σας δίνουμε, θα σας στείλουμε τα κεφάλια των παιδιών σας, να τα κάμητε πατσιά». Οι ταλαίπωροι γονείς έτρεξαν δεξιά και αριστερά να εξοικονομήσουν τα χρήματα και έφτασαν ως τη Σπερχειάδα και τη Λαμία. Ο Δημήτριος Γαρδίκης μας αναφέρει ότι από κάποιο παιδί έλειπαν 100 δραχμές και οι ληστές του έκοψαν σύρριζα το αυτί! Το παιδί αυτό ονομαζόταν Μπακογιώργος και όταν μεγάλωσε έγινε αξιωματικός των μεταβατικών αποσπασμάτων και ήταν ο φόβος και ο τρόμος των ληστών, γνωστός με το παρατσούκλι Κουτσαύτης. Φαίνεται όμως ότι κάποιου άλλου μαθητή οι γονείς δεν μπόρεσαν να εξοικονομήσουν όλα τα χρήματα, γιατί δεν μπορεί να εξηγηθεί η αναφορά του βουλευτή Ι. Τσιριμώκου ότι «απεκόπη η ρις του ετέρου». Οι ληστές αφού πήραν τα ζητούμενα λύτρα απελευθέρωσαν τα υπόλοιπα παιδιά εκτός από 2 από την οικογένεια Γαρδίκη, επειδή οι γονείς τους συνεργάζονταν με τα καταδιωκτικά αποσπάσματα ως οδηγοί και εφοδηγοί. Τα δυο παιδιά τα πήραν μαζί τους οι ληστές και κοντά στα ελληνοτουρκικά σύνορα στη θέση «Λάπατο», εκεί που ενώνεται ο Τυμφρηστός με την Όθρυ, τα σκότωσαν με βάρβαρο τρόπο, για να εκδικηθούν τους Γαρδικαίους. Έτσι έληξε η ομηρία των μαθητών του Δημοτικού σχολείου του Γαρδικίου και γράφτηκε η λύση του δράματος με τη σφαγή των δύο παιδιών! Το 1870 στιγματίζεται από το φοβερό ανοσιούργημα της δολοφονίας των ξένων περιηγητών στο Δήλεσι της Βοιωτίας από τη συμμορία των Αρβανιτάκηδων, εξαιτίας του οποίου διασύρθηκε στο εξωτερικό η Ελλάδα. Το καλοκαίρι του ίδιου έτους δρούσαν οι εξής συμμορίες: του Ευαγ. Σπανού, Δημ. Αλογάρη, Καλαμπαλίκη ή Καμάρα,Κρικέλα, Βελεστίνου, Φ. Σκόντρα, Ντατσογιάννη, Δήμου Σκαλτσά, Νταλαμάγκα, Μπουρχαίων, Γουλοκώστα, Αριστ. Καραγιαννόπουλου, Ν.Ρεντίνα, Κώστα Πατσαούρα, Γ. Βελούλα, Νάκου Φίλωνος, Κατσάνη,Δήμου Πατσαουράκου, Ντουλαβέρη, Τάκου (Αρβανιτάκη;), Τσερλογιανναίων, Φιλίππου Πατσούρα, Μπαλάσκα, Λιαροκάπη, Στούπα, Τσιτούρα, Κουτσόγιαννου, Ντερέκα, Ζαρκαδούλα, Πενεταίων, Μαργιόλη κλπ. Από αυτούς τα επτά δέκατα βρίσκονταν στο Τουρκικό και τα τρία δέκατα κρύβονταν σε φίλους τους στο Ελληνικό! Στις 27 Φεβρουαρίου 1871 εντοπίστηκε η ληστοσυμμορία του Κώστα Πατσαούρα να κρύβεται στη θέση «Ιτιές» στο χωριό Αυλάκι της Στυλίδας από τον αποσπασματάρχη Αϊβαλιώτη. Ο αποσπασματάρχης αμέσως ενημέρωσε στη Στυλίδα τον ταγματάρχη Τζίμο και το διοικητή του 3ου συντάγματος Π. Αλεξάνδρου στη Λαμία. Αμέσως έτρεξαν από τη Στυλίδα ο ταγματάρχης Τζίμος, ο συνταγματάρχης Κωστής Δημητριάδης και ο Δήμαρχος Φαλάρων με πολίτες, στον τόπο όπου κρύβονταν οι ληστές. Από τη Λαμία έσπευσαν ο συνταγματάρχης Π. Αλεξάνδρου, ο μοίραρχος Σπυρίδης, ο υπομοίραρχος Στεργιόπουλος με χωροφύλακες, ο ανθυπίλαρχος Νούριος με το ιππικό, ο γραμματέας και υπογραμματέας της Νομαρχίας Κωνσταντινίδης και Θωμόπουλος αντίστοιχα, ο αστυνόμος και ο υπαστυνόμος με αστυνομικούς και πολλοί πολίτες, για να παρευρεθούν στο τόπο της συμπλοκής με τους ληστές. Ύστερα από μία ώρα ο Δήμαρχος Φαλάρων ειδοποίησε το Νομάρχη ότι οι ληστές πολιορκούνται από τα μεταβατικά αποσπάσματα. Ο «γερο Νομάρχης», Πέτρος Βακάλογλου, έχοντας μαζί του και τον εισαγγελέα, έδωσε εντολή να χτυπήσουν τα τύμπανα της Εθνοφυλακής στην Πλατεία «Ομονοίας» της Λαμίας, για να συγκεντρωθούν οι πολίτες. Κατόπιν ο Νομάρχης, ο Δήμαρχος και οι οπλισμένοι πολίτες έσπευσαν και αυτοί στο μέρος της συμπλοκής. Όταν όμως έφτασαν στη θέση «Μαυρομαντήλα», πληροφορήθηκαν από το συνταγματάρχη Π. Αλεξάνδρου και το μοίραρχο Σπυρίδη ότι κατά τη σύγκρουση με τους ληστές στις «Ιτιές», σκοτώθηκε ο αρχιληστής Κώστας Πατσαούρας και ο γαμπρός του Κωστόπουλος, ενώ οι άλλοι ληστές διέφυγαν και κρύβονται στο βάλτο. Για τον εντοπισμό τους διατάχτηκε περιπολία στους βάλτους των χωριών Αυλακίου και Μεγάλης Βρύσης για ανεύρεσή τους. Το 1872 καταργήθηκαν τα τρία Αρχηγεία και η ασφάλεια της χώρας ανατέθηκε στα τάγματα πεζικού και ευζώνων. Όσον αφορά στη Φθιώτιδα και στην Ευρυτανία οι δύο αυτές επαρχίες διαιρέθηκαν σε τέσσερα τμήματα για την καλύτερη φύλαξή τους. Το πρώτο τμήμα περιλαμβάνει τους ανατολικούς δήμους με έδρα τη Στυλίδα και διοικητή τον ταγματάρχη Μακρή, το δεύτερο τάγμα με έδρα τη Λαμία περιλαμβάνει τους δήμους Λαμίας, Ηρακλειτών (Μοσχοχωρίου) και Παραχελωιτών (Λιανοκλαδίου) με διοικητή τον αντισυνταγματάρχη Π. Αλεξάνδρου, το τρίτο με έδρα την Υπάτη με τους δήμους Υπάτης, Μακρακώμης και Σπερχειάδας με διοικητή το συνταγματάρχη Ν. Μπουκουβάλα και το τέταρτο με έδρα το Καρπενήσι και τους δήμους Καρπενησίου και Τυμφρηστού υπό τον αντισυνταγματάρχη Νταγκλή. Δυστυχώς οι ληστείες δεν έλειψαν και κατά το επόμενο έτος 1873.....συνεχίζεται Πηγη--http://pyrgosnews.blogspot.com/